یادی از شهدای پیله داربن که حتی سنگ مزار ندارند

    هاتف نیوز – مهری شیرمحمدی – اینجا پیله داربن است، روستایی در نزدیکی پیربازار که نام خود را از درخت تنومندی به وام گرفته، که خونهای زیادی را برای آزادماندنش به جان خریده است.
این درخت نیز همانند بسیاری از مقاومت های مردمی در برابر استبداد از پای درآمد. ولی حالا در حیاط مسجد روستای پیله داربن می توانید سنگ مزار شهدایی را ببینید که برای حفظ وطن جان سپرده اند.
اما در اینجا خون شهدایی ریخته که سنگ مزاری هم ندارند. شهدایی که دست خالی نیروهای روس را غافل گیر کردند، و خونشان پیله داربن را آبیاری کرد و در تاریخ گیلان گم شدند.

برای یادبود شهدای پیله داربن باید از پیربازار عبور کنید. پیله بازاری که روزگاری بزرگترین بازار ساحلی و بندر بود. کاهش سطح آب مرداب انزلی و پس روی آب دریای کاسپین، کم کم از اعتبار پیربازار کاست. اما این لنگرگاه، متجاوزان زیادی را به خود دیده که از این معبر پای در خاک گیلان نهادند.
نبرد مردمی پیله داربن و شکست قوای روس
یکی از این تجاوزها در 15 ربیع الاول سال 1220ه. ق اتفاق افتاد. زمانی که ژنرال سیتسیانف، فرمانده قوای روس، قصد کرد با 12 کشتی جنگی رشت و انزلی را به تصرف خود درآورد. فرمانده این سپاه، « پالکونیک» و معروف به سرهنگ شفت، بود. او مقاومت مردم رشت در لابه لای نیزارها را محاسبه نکرده بود و برخلاف تبریز -که به تصرف روسها درآمده و منجر به عهد نامه ترکمنچای شد- 1000سرباز روس در پیله داربن از پای درآمدند و تنها سرهنگ شفت و چند نفر از یارانش توانستند از مرداب انزلی جان سالم بدربرند.
عزیز طویلی، نویسنده شهیر بندر انزلی، نبرد پیله داربن را در قالب یک داستان زیبا به تصویر کشیده است. او در کتابش تصویری از درخت پیله داربن در سال 1373 ارائه داده است.
وی در لابه لای داستانش یاد می کند که تیراندازان ماهر گیلانی که اکثرا شکارچیان اهل شفت بودند، لابه لای بوته زارها و پشت درختان به کمین روس ها نشسته بودند.
ایجاد تله های انفجاری در زمین، اسب ها و سربازان روسی را فلج کرد و یک مرتبه موجی از بدنهای تکه پاره سربازان روسی را به اطراف پرتاب کرد، پای ژنرال شفت نیز به شدت آسیب دید.
طویلی، بهت این ژنرال روسی را اینگونه توصیف می کند: « نگاهی به پشت سر و به فریادها انداخت موهای بدنش سیخ شد… آنچه می دید یک طوفان بود … پیرمردی را دید که عمامه ای به سر و پیراهن سفید و بلندی پوشیده پای برهنه در حالی که شمشیری در دست دارد پیشاپیش موجی از انسان ها که در دستشان تفنگ، بیل، قمه، قداره، شمشیر، چوب و چماق بوده از سمت پیربازار هجوم می آورند….»
این نبرد در زمان خود چنان اعتماد به نفس مردم محلی را افزایش داد که موجب شد خصوصیات شهدا و فرماندهان این نبرد سالهای سال به صورت اسطوره و افسانه روایت شود. سالها پیش از انقلاب مشروطه در گیلان و نهضت جنگ ، نبرد پیله داربن مهمترین مقاومت ملی بود که سینه به سینه روایت و حفظ می شد.
فرمانده نبرد پیله داربن موسی نامی بود که با درایتش توانست، موجبات فرار سرهنگ شفت را فرآهم آورد.

فرمانده نبرد پیله داربن که بود؟
نویسنده نامها و نامدارهای گیلان نیز یادی از این مقاومت ملی می کند و درباره فرمانده این نبرد می نویسد: موسی « فرزند میرزا محمدرضا لنگرودی‌ و برادر میرزا محمدصادق‌ منجم‌ باشی‌ است. و از ریاضی‌ دانان‌ و معتبران‌ در علم‌ هیئت‌ و نجوم‌ بود که‌ در دربار قاجار ‌ منزلت‌ و اعتبار یافت‌ و به‌ عنوان‌ منجم‌ باشی‌ دربار ملقب‌ شد. میرزا موسی‌ از جمله‌ مدبر‌انی‌ بود که‌ با قدرت‌ منطق‌ بر بسیاری‌ مشکلات‌ غلبه‌ می‌کرد.»
موسی حکمران گیلان هم بود. زنده یاد جهانگیر سرتیپ پور درباره حکمرانی وی در گیلان می نویسد: ‌» میرزا موسی‌ منجم‌ باشی‌ گیلانی‌ حوالی‌ سالهای‌ هزار و دویست‌ و نوزده‌ و بیست‌ هجری‌ قمری‌ حکمران‌ گیلان‌ بود. در عهد حکمرانی‌ او قسمتی‌ از قوای‌ روسی‌ مأمور تسخیر گیلان‌ شد. در آن‌ اوقات‌ همه‌ قوای‌ لشکری‌ و جنگجویان‌ عشایری‌ سرگرم‌ جنگ‌ با روسیان‌ در جبهه‌ قفقاز بودند و شهر رشت‌ فاقد قوای‌ دفاعی‌ بود با این‌ همه‌ مردم‌ رشت‌ داوطلبانه‌ آماده‌ دفاع‌ شدند و میرزا موسی‌ منجم‌ باشی‌ با توزیع‌ اسلحه‌ بین‌ داوطلبان‌ آنان‌ را به‌ سوی‌ پیربازار گسیل‌ داشت. مجاهدان‌ در دو ستون، جانبین‌ جاده‌ عرابه‌ روی‌ رشت‌ و پیربازار را اشغال‌ کرده‌ و در پناه‌ بوته‌ زارها و بیشه‌های‌ طول‌ راه‌ به‌ حالت‌ اختفا کمین‌ کردند تا وقتی‌ که‌ قوای‌ روس‌ به‌ ناحیه‌» پیله‌ داربن» یا «گرده‌ دارَ‌ی» رسیدند. در این‌ هنگام‌ که‌ قوای‌ مجاهدان‌ از دو سو روسیان‌ را در میان‌ گرفته‌ بودند، به‌ ناگاه‌ آتش‌ گشوده‌ و برقوای‌ روس‌ تاختند.»
حالا سکوت روستای پیله داربن را تردد ماشین ها به سمت مرداب انزلی ، می شکند. و گاه مسجد پیله داربن توقفگاهی می شود برای مسافرانی خسته از جاده ی باریک پیربازار به انزلی. کمتر مسافری از شهدای نبرد پیله داربن خبر دارد. گیلانی ها هم از وقتی میرزا شهید شد، اسطوره رهبران نهضت جنگل را در گوش کودکان خود زمزمه می کنند. گیلان هم در8سال جنگ تحمیلی شهدای زیادی تقدیم کرد و شهدای پیله داربن کم کم فراموش شدند.
لزوم ایجاد یادمان شهدا، در پیله داربن
یک پژوهشگر و مردم شناس درباره روستای پیله داربن می گوید: پیش از نبرد پیله داربن، درخت تنومندی در آن محدوده وجود داشت که بر اساس باروهای مردم، نظر کرده بود. مردم در گذشته به درختان تنومند در گیلان به دیده احترام می نگریستند.
هوشنگ عباسی درباره نبرد پیله داربن می افزاید: وقتی مقاومت مردمی در برابر روس ها در این مکان اتفاق افتاد و بسیاری در پای آن درخت به شهادت رسیدیند؛ آن درخت برای مردم احترام و قداست بیشتری یافت. و سکونتگاهی که بعدها در آن محدوده ایجاد شد؛ بخاطر آن درخت، به پیله داربن یعنی درخت کهنسال معروف گشت. البته در آن محدوده درختان تنومند زیادی بود که در حال حاضر بیشتر آنها و آن درخت معروف خشک شده و اگر اکنون به روستای پیله داربن بروید در حیاط مسجدِ روستای پیله داربن تنه بریده شده درختان تنومند زیادی را می بینید.
سردبیر ماهنامه ره آورد گیل با تاکید بر زنده نگهداشتن یاد و خاطره شهدای مقاومت های مردمی و محلی در گیلان می افزاید: در طول تاریخ گیلان از عصر انوشیروان تا دوره زیدیه، عصر صفویه و مشروطه و نهضت جنگل و… مقاومت های مردمی آنقدر زیاد بوده که گاه مردم فراموش می کنند یادی از شهدای این نبردها داشته باشند.
او هم عقیده دارد متولیان فرهنگی می باید بنای یادبودی برای شهدای پیله داربن، در حیاط مسجد روستای پیله داربن بسازند، تا نسل جدید همواره خاطره رشادت های محلی در برابر متجاوزان را به یاد داشته باشند.