بازخوانی تاریخ مطبوعات گیلان در گفت‌وگو با سید حسین ضیابری سیدین صاحب امتیاز هفته‌نامه‌ی «هاتف»

گفت‌وگو از مهری شیرمحمدی

اشاره: 24 سال است بی وقفه هفته نامه ی« هاتف» در گیلان نفس می کشد. سید حسین ضیابری سیدین، صاحب امتیاز و مدیر مسئول هاتف دانش آموخته ی زیست شناسی است و علاقه اش به مطبوعات او را به این وادی کشانده است. خانواده او نیز همه اهل قلم و مطبوعاتند. ایمان ضیابری پسرش وقتی تنها 8سال داشت، عنوان کوچکترین خبر نگار رسمی جهان را از آن خود کرد و حالا در 25 سالگی به زبان انگلیس در برخی رسانه های معتبر دنیا قلم می زند. در آستانه ی روز خبرنگار بر آن شدیم تا مطبوعات گیلان را بازخوانی نماییم.
– در فضای مشروطه خواهی اولین روزنامه ها متولد شدند. روزنامه های آن دوران در گیلان چه نام داشتند؟
روزنامه «خیر الکلام» اولین جریده ی رسمی منتشر شده در گیلان بود که توسط «شیخ ابوالقاسم افصح المتکلمین املشی» منتشر می شد. این روزنامه که چندین شماره آن در کتابخانه ملی رشت موجود است؛ در سال 1325 ه. ق منتشر می شد. زنده یاد جهانگیر سرتیب پور در یکی از کتابهایش نوشته که اولین نشریه در گیلان یک نشریه ارمنی زبان به نام « هاماینک» بوده است. از این نشریه نسخه ای موجود نیست و سرتیب پور هم ادله ای در این رابطه ارائه نمی دهد. فردی به نام «جواد سهیل نقشی» کتابی دارد به نام چاب و مطبوعات گیلان که وی هم اشاره دارد اولین نشریه در گیلان یک نشریه ارمنی زبان به نام هاماینک بود . من در سند دیگری به نام هاماییک برنخورده ام ولی از آنجا که اولین نشریه فارسی زبان در گیلان توسط افصح المتکلمین منتشر شد می توانیم خیر الکلام را اولین نشریه منتشر شده در گیلان بدانیم.
– خصوصیات بارز روزنامه های دوران مشروطه چه بود؟
روزنامه نگاری فکاهی سیاسی آن هم به زبان طنز انتقادی . زبانی که بسیار بی پرده از حکومت انتقاد می کرد. مدیران اولین نشریات در گیلان بسیار جسورانه و نقادانه می نوشتند.
فضای مشروطه خواهی حاکم بر مطبوعات، شرایط مساعدی فرآهم آورده بود و مردم هم طرفدار این گونه نوشته ها بودند. «ساحل نجات»، «عروت الوثقی» و «نسیم شمال» از دیگر رسانه های بودند که با زبان فکاهی و طنز با مخاطب ارتباط برقرار می کردند. خیر الکلام در قالب داستان مسایل روز جامعه را به زبان رمز و کنایه بیان می کرد. این نوشته ها با امضای «عمو علی» منتشر می شد و نویسنده اش همان افصح المتکلمین بود.
– حاکمان وقت چه برخوردی با اینگونه رسانه ها داشتند؟
انتشار مطبوعات در آن دوران راحت هم نبود. بجز مشکل مالی، مدیران این نشریات توسط حاکمان وقت آزار می شدند. افصح المتکلمین چند بار توسط حاکم گیلان به فلک کشیده شد.
نسیم شمال هم با حمایت های محمد ولی خان تنکابنی و عواید فروشش منتشر می شد. نسیم با ادبیات فکاهی و طنز مسایل روز را منتشر می کرد . مثلا در یکی از شماره هایش انتقاد می کند از سه کشور روس و انگلیس و آلمان که به نام خیر خواهی و دوستی ایران را به ویرانی کشیده اند؛
خاک ایران شده ویران ز سه فیل روس فیل، آنگوفیل، آلمانو فیل
سید اشرف الدین حسینی شعرهای اجتماعی زیادی داشت و زبان حال طبقه ی عامه را به خوبی به تصویر می کشید شعرهای او در وصف حال فقرا بسیار دلنشین است به همین دلیل هم طرفداران زیادی داشت و به محض آنکه نسیم شمال منتشر می شد، به سرعت بفوش می رفت.
نسیم هم با مشکلات مالی روبرو بود. سرگذشت پایانی عمر او هم بسیار غم انگیز است و سید را به دارالمجانین بردند و در نهایت در فقر در یک منزل استیجاری وفات یافت.
– بعد لغو فرمان مشروطه بر سر مطبوعات چه آمد؟
از استبداد صغیر تا پهلوی اول با یک رکود در حوزه مطبوعات روبرو هستیم. پس از این دوره مطبوعات در گیلان جانی دوباره گرفتند و این بار مطبوعات سیاسی تر از دوره مشروطه منتشر شدند. حضور این دسته از مطبوعات تا دهه اول انقلاب اسلامی هم دیده می شود. در این دوران مطبوعات بیش از حد سیاست زده شدند در حالی که جامعه تا آن اندازه سیاسی نبود.
نشریاتی مثل دامون، و زرخ پوتار (به گیلکی مورچه قرمزی که گاز می گیرد) نشریه بازار ، طالب حق و پادنگ (به گیلکی چوبی که برای کوبیدن و بوست کردن جو برنج استفاده می شد) تا بعد از انقلاب نیز منتشر می شدند.
– نشریه نهضت جنگل چطور؟
نهضت میرزا دو رسانه داشت یک نشریه به نام «نشریه جنگل» که منور افکار اسلامیون و مروجین اسلام این نهضت بود که میرزا کوچک خان شاخصه ی این طیف فکری بود. نشریه دیگر «کامونیست» بود که افرادی آن را اداره می کردند که گرایش های چپ داشتند.
نهضت جنگل عمدتا مسایل روز جامعه را مطرح می کرد و هدفش روشنگری بود . آرم و لگوی نشریه هم برگرفته از امضای میرزا کوچک خان بود.
– مجوز نشریات را چه نهادی صادر می کرد؟
قبل از انقلاب اداره ای به نام جهانگردی مجوز صادر می کرد. پس از شکل گیری وزارت ارشاد در سال 1359 مجوز نشریات از ارشاد صادر شد.
اولین نشریه ای که در گیلان از ادره ارشاد مجوز گرفت؛ «نقش قلم» بود به صاحب امتیازی حجت الاسلام رضایی راد که قبل از فوت خود به آقای اشکوری واگذار کرد و ایشان هم به آقای لطفی دیبا سپرد.
دومین نشریه «کادح» بود که در یک دوره ی 4 ساله انتشارش متوقف شد و پس از فوت مدیر مسئول آن آقای علی طاهری هنوز بلاتکلیف مانده و امتیاز آن واگذار نشده است.
«گام» سومین نشریه گیلان بود که تاکنون سه مدیر مسئول عوض کرده ومدتی است منتشر نمی شود.
هفته نامه «هاتف» سومین نشریه ای بود که بعد از انقلاب مجوز گرفت و از 24 دی ماه 1370 تا کنون بدون یک شماره وقفه منتشر می شود و از همان زمان تاکنون نیز صاحب امتیازش خودم هستم.
پس از هاتف با یک روز تاخیر نشریه «تحول» به صاحب امتیازی خانم هنگامه مصفّا خمامی منتشر شد که بعد از چند شماره انتشارش متوقف گردید.
سال های 60 تا 76 نیز مجوز چند نشریه از جمله گیله وا به مدیر مسئولی آقای جکتاجی ، نسیم و خبر و نظر صادر شد. از سال 1376 نیز فرایند صدور مجوز سرعت بیشتری گرفت.
– به لحاظ محتوایی نشریات چه تحولی یافتند؟
نشریات پس از دو دوره فعالیت سیاسی ، به فعالیت های فرهنگی و اجتماعی روی آوردند. بخصوص در دهه سوم انقلاب شاهد انتشار ویژه نامه های ادبی و هنری بودیم. ویژه نامه های گیله وا، نقش قلم و پیام شمال مطالب فرهنگی خوبی منتشر کردند.
نشریات فعلی بیشتر کمی هستند تا کیفی. نشریات بیش از این آرمانی برای خود متصور بودند و در راستای همان خط مشی حرکت می کردند. اکنون با یک رکود فکری در مطبوعات مواجه هستیم. متاسفانه اکثر مطبوعات دچار یک روزمرگی شده اند و کپی اخبار و درج آگهی و رپرتاژ عمده فعالیت مطبوعات محلی شده است. امروز مدیران مطبوعات درگیر کارهای اجرایی، فنی و مالی نشریه شده اند و توان آنها به منظور تنویر افکار عمومی و روشنگری تحلیل رفته است .
البته منکر کسب درآمد نیستم ولی نباید از رسالت مطبوعات فاصله گرفت. و از رسانه پایگاه اجتماعی و تقویت بنیه مالی ساخت.
افتخاز ما این است که بعد از تهران و قم سومین استان دارای بیشترین مطبوعات هستیم. رمز محبوبیت رسانه های گذشته ایده های خلاقانه گردانندگان نشریه بود. امروز نگاه ابزرای و بازاری به مطبوعات آسیب زده است.