رنگ فرسایش در بناهای تاریخی گیلان؛ کاش الفبای فرهنگیمان به بلوغ می رسید

رویدادها و حوادث تاریخی با دیدن آثار تاریخی در انسان تداعی می شوند و آدمی با مرور تاریخ و تجربیات گذشتگان است که درس پند و عبرت می آموزد و ره به آینده می گشاید.
نمی دانم عمارت خاطره انگیز امین الدوله در منطقه ی لشت نشاء شهرستان رشت را به یاد دارید ؟ یا حتی آن را دیده اید؟ ساختمانی که به گفته ی بسیاری از محققان بخشی از تاریخ معاصر سرزمین مان در آن جا رقم خورد و بر کشور جاری شد.
میرزا علیخان امین الدوله یکی از سیاستمداران آزادی خواه دربار ناصرالدین شاه بود که عنوان منشی دربار داشت. وی که ملقب به امین الملک گردید در دربار قاجار به سمت مدیریت مجلس کبری ، ریاست مجلس وزرا و وزیر اعظم دست یافت.
عمارت امین الدوله یادگار روزهای تبعید این شخصیت سیاسی به لشت نشاء است. وی که از دربار مظفرالدین شاه قاجار بیرون رانده شده بود و در لشت نشاء اقامت گزید اقدام به ساخت این بنای با عظمت نمود. میرزا علیخان در هنگام اقامتش در لشت نشاء کشت چای ، توتون و کنف را رایج کرد. برنج امین الدوله ، کارخانه پیله خشک کنی ، بازار و حمام زیبا کنار و عمارت هشتی لشت نشاء از یادگارهای اوست.
امین الدوله این عمارت را در سال ۱۳۱۵ ه . ق . در باغی بزرگ و زیبا با انبوهی از درختان میوه و گیاهان و گل ها بنا نهاد. چیزی که در آن زمان نظر بینندگان را به خود جلب می نمود، خندق اطراف باغ بود که برای محافظت از باغ حفر شده بود خندقی که پس از سقوط رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب پر و ساختمان آتش نشانی و شهرداری لشت نشاء در آن جا احداث گردید. پس از انقلاب همچنین دیوارهای آجری و زیبای باغ تخریب و باغ به صورت پارک درآمد. ساختمان عمارت ابتدا محل استقرار شهرداری و سپس محل نشست های شورای شهر لشت نشاء گردید.
در داخل عمارت نیز گچ بری های بسیار زیبایی وجود داشت. زیبایی ساختمان موجب شد بخشی از سرالت «سردار جنگل» به کارگردانی بهروز افخمی در همین عمارت ساخته شود. سریالی که در سال ۱۳۶۶ از رسانه ی ملی پخش شد.
اما جای بسی تأسف است که عمارت هشتی که هر جزیی از پیکره اش یادآور بستری از وقایع تاریخی این مرز و بوم بود در بامداد ششم شهریور ماه سال ۱۳۸۱ طعمه ی حریق شد و در شعله های مهیب آتش به تلی از خاکستر بدل گشت و از تمام اجزای زیبای ساختمان جز دیواری باقی نماند.

از این دست خانه ها در استان گیلان کم نیست. دیگر نمونه بارز خانه میرزا خلیل رفیع است، شاید کمتر کسی باشد که گذارش به محل عمارت زیبای شورای شهر رشت رسیده باشد و از دیدن منظره ی با شکوه ساختمان حاج میرزا خلیل رفیع ، اولین شهردار رشت انگشت حیرت بر دهان ننهاده باشد!!! عمارتی با نمایی برساخته از چوب خالص و قدمتی بیش از یکصد سال با ستون هایی برافراشته و دالانی سراسری و پنجره هایی طویل.
عمارتی تو در تو که دارای نقش و نگارهای اندرونی است با باغ منظره ای بسیار زیبا و درختانی که شاید قدمتی همپای عمر عمارت داشته باشند با شاخه هایی که در میان آفتاب عالم تاب سر به فلک کشیده اند.
این بنا در سال ۱۲۸۵ شمسی توسط حاج میرزا خلیل آقا رفیع ، نخستین شهردار رشت برای سکونت شخصی وی ساخته شد. نقشه و مصالح ساختمانی این بنای زیبا توسط مهندسان و استادکاران روسی تهیه و توسط کشتی از روسیه به رشت حمل گردید تا این بنا طی یک سال ساخته و برافراشته گردد.
طبق اسناد موجود ، این ملک پس از اقامت اولین شهردار رشت در آن ، در سال ۱۲۹۴ شمسی به برادران اخوان واگذار شدو حاج زین العابدین اخوان به عنوان دومین مالک ساختمان ، بنا را به نام دخترش عذرا اخوان نمود.
شهرداری رشت سومین مالک این ساختمان قدیمی است که در سال ۱۳۸۱ به منظور استقرار شورای شهر از فرزندان مرحوم عذرا اخوان خریداری ، بازسازی و تجهیز نمود.
این ساختمان در طبقه ی همکف آجری و در طبقه ی فوقانی کاملاً چوبی است. به هر سوی عمارت نظر بیندازیم از درها گرفته تا پنجره ها و یراق آلات همه نشان از نوع معماری خاص آن دارد. گویی بنا با بافت شهری و طبیعی رشت کاملا انس گرفته است.
این بنا همان عمارتی است که اینک نزدیک به یک دهه شاهد رخدادهای مهم شهر رشت است و تبدیل شده به محل رای زنی و مکانی برای شور و مشورت تا نمایندگان شهر در نشست های گاه و بی گاهشان روزهایی سرنوشت ساز را برای این شهر رقم بزنند. خدا می داند که تاکنون چند شهردار نصب و چند تا عزل کرده اند؟
اما کاش اندکی حتی اندکی دلمان برای این عمارت و بنای قدیمی که خود می تواند نشان دهنده ی هویت فرهنگی شهر رشت باشد می تپید؟ کاش چشم هامان را می گشودیم تا اثرهای فرسایش را در این ساختمان زیبا مشاهده می کردیم! کاش می دانستیم حفظ و نگه داری بناهای تاریخی به نوعی حراست از هویت فرهنگی شهرمان است.
آن از عمارت امین الدوله و شورای شهر لشت نشاء و این از ساختمان حاج میرزا خلیل رفیع و شورای شهر رشت که چه بسا ممکن است در غفلت و بی خبری و سهل انگاری ما به سرنوشتی همچون عمارت هشتی تبدیل و به ویرانه ای مبدل گردد.
هر چند که ساختمان حاج میرزا خلیل رفیع با تصویب اعضا ی شورای سوم می بایست تبدیل به موزه ی اسناد تاریخی شهر رشت می شد اما تاکنون هیچ اقدامی برای اجرای این مصوبه صورت نگرفته و این ساختمان همچنان محل رفت و آمدهای اداری و مردمی است.
با این وصف آن چه در این میان اهمیت دارد، آگاه سازی مردمان به این میراث های ارزشمند و برنامه ریزی های دقیق فرهنگی و عمرانی برای نگهداری از آنهاست. بی شک شناختن و شناساندن آثار شهر به حکم وظیفه بر همه مان واجب است. هر ملتی همان قدر دارای شخصیت ، هویت ، اصالت ریشه و ارزش تاریخی است، که مستنداتی به عنوان میراث فرهنگی از خود ارایه نماید.
از هر دریچه که به فرهنگ مردم در هر کجای دنیا ، بنگریم، یک پیام کاملاً شفاف را از دل تاریخ بر کتیبه زمانه حک شده می بینیم: «آینده از آن ملتی است که گذشته خود را می شناسد و آن را پاس می نهد.»
اما افسوس و صد افسوس که هنوز بلوغ فرهنگی مان به سرحد کمال نرسیده و در الفبای خود گیر کرده است. افسوس که بصیرت و هوشیاری از وجودمان رخت بربسته و بسیاری از ارزش های فرهنگی شهرمان را به حال خود رها کرده ایم تا پس از وقوع آن چه که نباید اتفاق بیفتد انگشت تأسف بر دهان نهیم و تازه به دنبال مقصر ماجرا بگردیم که چرا در حراست از یک ساختمان پر قدمت نکوشیده ایم؟
کاش به همین زودی ها الفبای بلوغ مان ……