مریضخانه ی بلدیه حال و روز خوشی ندارد

مشروطه خواهی تحولات زیادی را در جامعه ایجاد کرد. یکی از آنها ایجاد مراکز درمانی به سیاق نوین بود. در نشریات مشروطه خواه آن دوران اشاراتی به چگونگی ساخت اولین بیمارستانها در رشت شده است.
شادروان حسن تائب به نقل از یکی از این مجلات و در شرح حال دکتر فریم می نویسد: « در سال 1284خورشیدی عده ای از منورین گیلان درصدد احداث بیمارستانی برآمدند. … پیشتر از این تاریخ، عبدالوهاب خان نواب که شخصی متنفذ و متدین بود، در فکر احداث بیمارستانی برآمده بود، ولی در اثر موانع محلی، بنا ناتمام ماند و ناچار از این فکر منصرف شد.» (ص:21) گویا این محل باغ محتشم بود که تیمورتاش بسیاری از کشاورزان بیگناه را در آنجا اعدام کرده بود.
بیمارستان خیریه جنگل
ظاهرا بعدها برخی از متمولین رشت به همراهی عضد السلطان، پسر مظفرالدین شاه- که حاکم گیلان بوده- بیمارستانی خیریه تاسیس می کنند که همواره سی مریض داشته است. تائب عقیده دارد این بیمارستان همانی است که بعدها بیمارستان خیریه جنگل نامیده شد.
بیمارخانه ای هم توسط «ملارفیع شریعتمدار» در باربند محله ی رشت (مابین پل عراق و دبیرستان شهید بهشتی فعلی) ساخته می شود که بعد از یک سال فعالیت در آتش سوزی از بین می رود.
بیمارستان سیدعلی آقا اولین بیمارستان نوین رشت
در سالهای 1284 ش و با اوج گیری انقلاب مشروطه و دخالت های بیگانگان، جنگ و خونریزی و قحطی و بیماری اوج گرفت. برهمین اساس برخی از پزشکان تحصیلکرده، انجمن های خیریه را به لزوم تاسیس مریضخانه قانع می کنند. از جمله ی این پزشکان دکتر موسی خان فیض، عبدالخالق آخوندزاده و دکتر زُهری بودند. حاج میرحسین خان از ملاک بزرگ رشت در حاجی آباد ملک وسیع و چند باب خانه داشت که خانه ی ضلع غربی به سید علی آقا و خواهرش سید رقیه به ارث رسیده بود. این خانه توسط مالکان مریضخانه شد و به نام صاحبش بیمارستان سید علی آقا نام گرفت. مخارج بیمارستان نیز توسط خیرین تامین می شد. چندی بعد سید رقیه سهم برادر را خرید و ملک به طور دائم بهداری شد. بعدها این خانه در اختیار وزارت فرهنگ قرار گرفت و به و تا سالها به عنوان مدرسه استفاده می شد. اما پس از آنکه مکان دوباره به وزارت بهداشت منتقل گشت؛ کلنگ نوسازی وزارت بهداشت در بهمن ماه 1373 به جان اولین بیمارستان رشت افتاد.
دومین بیمارستان در بحبوحه انقلاب جنگل در خیابان بیستون احداث شد و نام بیمارستان ملی به خود گرفت.
موسیو دیمیتری سازنده بیمارستان بلدیه
رشت از سال 1286 شمسی صاحب انجمن شهر و شهردار بوده است. در سال 1308 کلنگ احداث بیمارستانی را در مرکز شهر به زمین زد.
این بیمارستان -که با معماری نئو کلاسیک روسی، امروز جزو بناهای میراثی رشت محسوب می شود- توسط «موسیو دیمیتری» احداث شد.
مهندس روبرت واهانیان تبریز درباره او می گوید: موسیو دیمیتری از یونانیان مقیم انزلی و صاحب «هتل ایران» انزلی بود و به عنوان پیمانکار شهرداری، احداث ساختمان مریضخانه بلدیه را برعهده گرفت.
وی می افزاید: موسیو دیمیتری سازنده بنای کتابخانه ملی هم بود و بناهایی از معماری سبک نئوکلاسیک روسی از خود به یادگار گذاشت. وی سه فرزند دختر(آسپاسیا، هلن، سوفیا) و دو فرزند پسر(کنستانتین و یانی) داشت که نام دکتر یانی، در کتاب تاریخچه ی بیمارستانهای رشت آمده است. موسیو دیمیتری ساکن انزلی بوده و مزار وی هم اینک در گورستان ارامنه انزلی قرار دارد.
هم اینک بیمارستان بلدیه، سازمان فرهنگی ورزشی شهرداری شده است. واهانیان نقشه این ساختمان را در محل بنا برای نگارنده توضیح می دهد و می گوید: این بنا به لحاظ معماری برای یک مریضخانه طراحی و ساخته شد و از این منظر بسیار بی نظیر طراحی شده است.
ورودی این مکان تاریخی در حال حاضر دربی است که به میدان شهرداری باز می شود. این درب در آن زمان محل تردد کادر اداری، پزشکان و درب تشریفات بوده است . در طرفین این درب اتاق بزرگی است که حسابداری بیمارستان در آن مستقر بوده و اکنون به عنوان کتابخانه سازمان فرهنگی تغییر کاربری یافته .
از درب زیرپله وارد حیاط می شویم. در طبقه ی پایین اتاقهایی در طرفین وجود دارد که محل مداوای بیماران سرپایی بوده است. در ضلع شمالی حیاط این عمارت درب دو لنگه ی چوبی بزرگی است که به خیابان فرعی منتهی به استادسرا باز می شود. ظاهرا این درب برای ورود و خروج درشکه هایی بود که مریض ها را با خود حمل می کردند.
در طرفین این درب دو راه پله دیده می شود که به طبقه دوم می رسد. اما هم اکنون این راه پله ها مسدود شده اند و یکی از راه پله ها در انتهای طبقه فوقانی تبدیل به آبدارخانه شده است. به ناچار از درب ورودی به طبقه بالا می رویم. سبک معماری روسی، پله های کوتاهی است که از وسط بنا آغاز و در پاگرد دوم دو شعبه می شود و به طبقه دوم منتهی می شود. همین سبک پله گذاری در طبقه برج هم دیده می شود. اتاق برج، نیز دفتر رئیس بیمارستان بوده است.
طرفین این عمارت باشکوه اتاق های متعددی است که محل بستری بیماران بوده . اتاق بزرگ انتهای راهرو در کنار آبدارخانه- که هم اکنون تیغه های وسط آن را برداشته و به عنوان گالری استفاده می شود- اتاق عمل بیمارستان بوده است.
آنگونه که مهندس واهانیان توضیح می دهد این عمارت تا 10 سال مریضخانه بلدیه بوده و در سال 1318 تا دهه 1340 به عنوان ساختمان اداری فرمانداری رشت استفاده می شده و پس از آن دوباره به شهرداری برگردانده می شود. این بنا چندی به عنوان ساختمان شماره 2 شهرداری، و هم اینک به عنوان سازمان فرهنگی و هنری استفاده می شود.
در زلزله 31 خرداد منجیل، این عمارت زیبا به شدت آسیب دید و میراث فرهنگی مرمت آن را برعهده می گیرد.
واهانیان عکسی قدیمی از این عمارت در اختیار دارد که کالسکه ای جلوی عمارت است. جلوی درب اداری سنگلاخ بوده و برج عمارت و بالکن عمارت نیز هنوز دستخوش تغییرات غیر اصولی نشده است.
بر روی این عکس تابلوی مشکی خودنمایی می کند و نشان می دهد در این مریضخانه آبله کوبی مجانی انجام می شده است.
اگر با دقت به عکس قدیمی این عمارت باشکوه نگاه کنید، می توان دید این بنای میراثی در کمتر از صد سال تا چه اندازه آسیب دیده است. بجز تغییر برج و پنجره های اتاق مدیریت، اتاق های طبقه پایین با تغییر بافت ساختمان، به بنا آسیب زده اند. هم اینک سه درب کنترلی بزرگ از اتاقهای رو به خیابان چهره ی عمارت موسیو دیمیتری را خراشیده و به عنوان مغازه استفاده می شود.
بخشی از طبقه فوقانی نیز در اختیار بانک است و قسمتی از دیوار توسط عابر بانک تخریب شده است. بخشی از فضای طرفین دیگر این عمارت نیز در اختیار فروشگاه شهرداری است و این بخش نیز با ایجاد شیشه سکوریت و درب کره کره ای ضلع غربی به شدت آسیب دیده است.
بررسی عکس قدیمی این عمارت قرینه نشان می دهد نشان می دهد16 پنجره در ضلع غربی و 16 پنجره در ضلع شرقی در دو طبقه داشته است. مقایسه این عکس با وضعیت اسف بار فعلی نشان می دهد تغییرات گسترده ای در اتاقهای طبقه هم کف پیشانی برج و بالکن روی داده است.
لازم است، شهرداری رشت اولا در تخلیه مغازه هایی که در طرفین هم کف قرار دارد؛ سریعا اقدام نموده و نسبت به مرمت اصولی آن اقدام نماید تا این عمارت، به شکوه گذشته خود برگردد.
تهیه و تنظیم: مهری شیرمحمدی 18/5/94