غول خفته‌ی مهاجرت بیدار شده است

هاتف‌خبر – فرار مغزها یا بازگشت نخبگان؟ اصطلاحاتی که اینروزها با تداوم اعتراضات در ایران، فیلترینگ و برخی دیگر از محدودیتها بسیار شنیده می‌شود.
علی بهادری جهرمی روزهای گذشته از موج بازگشت نخبگان به کشور در پنجسال گذشته سخن گفته است.
به گفته‌ی او بیش از دو هزار و 700 نخبه که از کشور خارج شده بودند، به کشور بازگشتند. پرسش اساسی اینجا است که جامعه‌ی آماری نخبگان را چه گروه‌هایی شکل می‌دهند؟ چند نفر از آنها مهاجرت کرده‌اند که این تعداد به کشور بازگشته‌اند؟
به تازگی ناصر باقری مقدم قائم مقام بنیاد میلی نخبگان در گزارشی به آمارنخبگی و مهاجرت آنها در ایران پرداخته است که شاید توجه به آنها مهم باشد.
به گفته‌ی او یک تا 1.2 درصد از هر جامعه را نخبگان تشکیل می‌دهند که این میزان برای ایران یک میلیون نفر می‌شود.57 درصد نخبگان برگزیدگان المپیادهای علمی هستند که 39 درصد از آنها مهاجرت کرده‌اند. همچنین 69 درصد نخبگان نفرات یک تا 100 کنکور هستند، 27 درصد از این گروه نخبگان هم مهاجرت کرده‌اند. نفرات یک تا یکهزار کنکور هم در گروه سوم نخبگان هستند که 78 درصد از نخبگان را تشکیل می‌دهند.ضمن اینکه 16.7 درصد از این گروه نیز مهاجرت کرده‌اند.
بنا بر آمار ارائه شده‌ی قائم مقام بنیاد ملی نخبگان، اگر از یک میلیون نفر حساب کنیم، 222 هزار و 300 نفر از برگزیدگان المپیادهای علمی، 186 هزار و 300 نفر از نفرات یک تا 100 کنکور و 130 هزار و 260 نفر نیز از گروه سوم مهاجرت کرده‌اند. بنا بر این 538 هزار و 860 نفر از نخبگان مهاجرت کرده‌اند. با این حساب بازگشت دو هزار و 700 نفر از نخبگان از بین بیش 538 هزار نفر چندان عدد رضایت‌بخش نیست. یعنی تنها نیم درصد از نخبگان به کشور بازگشته‌اند. ناگفته نماند که این میزان مهاجرت از نخبگان به گفته‌ی ناصر باقری‌مقدم برای سالهای 1383 تا 1399 بوده است.
بد نیست مروری به شاخص فرار مغزها و رتبه‌ی ایران از این نظر بیفکنیم. پیش از این «تجارت‌نیوز» در گزارشی به وضعیت فرار مغزها از ایران پرداخته بود. بر اساس این گزارش و بنا بر آمار رصدخانه‌ی مهاجرت ایران در سال 2007 رتبه‌ی ایران در شاخص فرار مغزها، 124 بود و در سال 2021 به رتبه‌ی 96 رسید. این روند مهاجرت آنها یعنی در سالهای اخیر، همزمان با بدتر شدن شرایط از نظر اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و… خروج سرمایه‌ی انسانی از ایران نیز بیشتر شد.

بررسی وقایع مهم در آن سالها نشان می‌دهد که افزایش فرار مغزها مربوط به دوره‌یی است که تحریمهای بسیاری علیه ایران صورت گرفت. این در حالی است که هم‌اکنون نیز موجی دیگر از تحریمهای اروپا و امریکا علیه ایران به جریان افتاده است.
روز بهرام صلواتی مدیر رصدخانه‌ی مهاجرت ایران همچنین گفت که «غول خفته‌ی مهاجرت بیدار شده است». ضربه‌ی کنونی که از مهاجرت به کشور وارد می‌شود شدیدتر از هر زمان دیگر خواهد بود.
به گفته‌ی او پس از سال 88، کشور شدیدترین میزان فرار مغزها را تجربه کرد. البته پس از سالهای 94 و 98 تعدادی از این افراد به کشور بازگشتند. سخنگوی دولت درباره‌ی بازگشت نخبگان پس از مهاجرت نیزگفت: دو هزار و 700 نفر از نخبگان در پنجسال اخیر به کشور بازگشته‌اند.

سال گذشته اسفندیار اختیاری رئیس کمیته‌ی پژوهش و فناوری مجلس شورای اسلامی درباره‌ی مهاجرت نخبگان گفت: معتقدم بسیاری از مدیران چنین اعتقادی ندارند که نیروی انسانی بزرگترین سرمایه‌ی کشور است.
به گفته‌ی اختیاری بیشتر آنها بر این باورند که ما صادرات نیروی انسانی به کشورهای دیگر انجام می‌دهیم و این مهاجرت نخبگان ایرادی ندارد.
او ادامه داد: به این موضوع توجه ندارند که وقتی فردی با مدرک مهاجرت می‌کند، علاوه بر هزینه‌یی که در طول سالها برای این فرد شده، 20 سال زمان برای رسیدن او به این جایگاه نیز از دست می‌رود.
اختیاری گفت: وقتی کشوری اروپایی یا کشورهای آمریکای شمالی چنین فردی را جذب می‌کنند، فقط پول را جذب نمی‌کنند، بلکه با پذیرفتن او 20 سال زمانی که برای او صرف شده را نیز جذب می‌کنند.
منبع: تجارت نیوز