هاتف‌خبر – ستون تازه‌های کتاب در ایران – نسرین پورهمرنگ – زندگی، افکار و رباعیات خیام نیشابوری/تالیف حسین دانش و رضا توفیق/ تصحیح و تدوین مسعود جعفری جزی/ نشر نیلوفر
حسین دانش و رضا توفیق؛ مولفان کتاب «زندگی، افکار و رباعیات خیام نیشابوری» هستند که در این اثر کوشیده‌اند تا به پرسش‌هایی از قبیل خیام کیست؟ خیام چه می‌گوید؟ افکار خیام چه شباهت‌هایی با اندیشه‌های فیلسوفان و شاعرانی همچون شوپنهاور و ابوالعلاء معری دارد؟ زندگی از نظر خیام چه معنایی دارد؟ نظر خیام درباره مابعدالطبیعه چیست؟ بدبینی خیام از چه نوع است؟ آیا خیام صوفی است؟ آیا خیام زندیق است؟، پاسخ دهند. این کتاب دربرگیرنده‌ی همه‌ی رباعیات منسوب به خیام است، به اضافه‌ی آن که مولفان کتاب، ضمن پرداختن به تاریخچه ی زندگی خیام، تاملی ادبی و فلسفی در آثار خیام به جای آورده‌اند. اصل کتاب یکصد سال پیش در 1301 به زبان ترکی نوشته و منتشر شد و شیخ ابراهیم زنجانی آن را ترجمه و بازخوانی نمود. مسعود جعفری جوزی؛ مصحح کتاب در سرآغازِ آن چنین می‌نویسد: «غیاث‌الدین ابوالفتح خیام یا خیّامی نیشابوری پیش از نیمۀ قرن پنجم (حدود 440 ه.ق.) در نیشابور به دنیا آمد و در سال 519 ه.ق. در همان شهر درگذشت. خیّام دانشمند و فیلسوفی نامدار بود و در ریاضیات، جبر، هندسه، نجوم و فلسفه سرآمد هم‌عصران خود به شمار می‌آمد. خیّام در فلسفه مشرب مشّایی داشت و پیرو ابن‌سینا بود. مهم‌ترین آثار علمی خیّام بنا بر سنت مرسوم آن زمان به عربی نوشته شده است: کتاب جبر و مقابله، رساله‌ای در علم موسیقی، رساله‌ای در هندسه، رساله‌ای دربارۀ اندازه‌گیری وزن مخصوص اجسام و رساله‌ای در هستی‌شناسی فلسفی و ماهیت کائنات.
از جمله نوشته‌های فارسی خیام باید از ترجمه و شرح او از خطبه‌الغرای ابن‌سینا و رساله‌ای در باب کلیات علم وجود و نگاه فلسفی به جهان نام برد. البته کتاب نوروزنامه را نیز به خیام منسوب کرده‌اند؛ ولی در باب صحّت این انتساب حرف و سخن بسیار است. دربارۀ زندگی خیام جزئیات قابل اعتماد کم است؛ اما به‌طور کلی می‌دانیم که در میان علما و بزرگان عصر از احترام خاصی بهره‌مند بود. اما آنچه از هم‌درس‌بودنِ خیام با نظام‌الملک و حسن صباح گفته‌اند ظاهراً پایه و اساسی ندارد.» جعفری جوزی درباره‌ی تخلص خیام چنین توضیح می‌دهد: «گفته‌اند که صفت خیمه‌سازی داشته و به این واسطه «خیام» را تخلص قرار داده و این امر انحصار به او ندارد. این حکیم که عرب‌ها او را عمرالخیامی می‌گویند در غرب به سبب ترجمه‌ای که فیتزجرالد از اشعار او کرده اشتهار پیدا نموده.» شهرت خیام نزد عموم، بیشتر به خاطر رباعیاتش است که برخلاف فرهنگ رایج، از بُن‌مایه‌یی دنیوی برخوردار است. این بُن‌مایه به ویژه تایک سده‌ی گذشته که رویکردهای فرهنگ تصوف و خوارپنداری لذت دنیوی بر جامعه حاکم بود، تفاوت بارز خود را به نمایش می‌گذاشت. تعداد رباعیات منسوب به خیام گاه به هزار و دویست رباعی نیز می‌رسد. اما محققان تعداد وافعی رباعیات خیام را بسیار کمتر از این تعداد می‌دانند. به نوشته‌ی مصحح کتاب «رباعیات که به اسم عمر خیام در ایران و هند به چاپ سنگی رسیده بیش از پانصد رباعی است. مستشرق معروف ژوکوفسکی می‌گوید بیش از هشتاد رباعی از این‌ها از خیام نیست. بلکه از عبدالله انصاری و ابوسعید ابوالخیر و افضل کاشانی و عاکف و علاءالدّوله سمنانی و انوری و عسجدی و اثیرالدین و عطار و ابن‌سینا و اوحدی کرمانی و بدیهی سجاوندی و فخرالدین رازی و فردوسی و احمد غزالی و حافظ شیرازی و جلال‌الدین رومی و شعرای دیگر است. در واقع، در اینکه خیام رباعی زیاد دارد، جای سخن نیست؛ لکن از این رباعی‌ها که در دست است، معین‌کردن اینکه این از خیام است و آن نیست، بسیار دشوار است. قدیم‌ترین نسخ رباعیات در شهر آکسفورد در کتابخانۀ مشهور بادلیان تحت نمرۀ 525 آن نسخه‌ای خطی است که در 865 هجری/ 1460 میلادی یعنی سه قرن پس از وفات خیام نوشته شده و آن قدیم‌ترین نسخه‌هایی است که در دست است. یکصد و پنجاه و هشت رباعی در آن مندرج است؛ بااینکه رباعیاتی که بدون دقت به خیام نسبت داده شده، از ششصد تا هزار و دویست می‌رسد.» این کتاب در شش فصل به نگارش درآمده که عبارتند از: هویت خیام، فلسفۀ خیام، خیام به زندگانی چه معنی و قیمتی می‌دهد؟ ، خیام نسبت به زندگانی بدبین است، شباهت به حکمای ِعظام، می‌توان گفت خیام صوفی است؟، و در پایان متن رباعیات خیام ضمیمه شده است.
ذخیره نام، ایمیل و وبسایت من در مرورگر برای زمانی که دوباره دیدگاهی مینویسم.
