امروز این مرد؛ امتیاز راه‌آهن رشت به تهران را به دست ‌آورد!

هاتف نیوز– این مطلب در ستون «چراغ» هفته‌نامه‌ی «هاتف» چاپ شده است – بیست و پنجم جولای برابر با سوم امرداد ماه سالروز امضای قراردادی ننگین است که تاریخنگاران از آن به عنوان «قرارداد خرید همه‌ی ایران» یاد می‌کنند. قراردادی که از امتیاز ایجاد راه‌آهن رشت به تهران گرفته تا استخراج معادن و کشیدن خط تلگراف و… به یک انگلیسی واگذار شد و می‌ةوانست ایران را بدون جنگ و خونریزی مستعمره‌ی انگلیس نماید.
رویتر انگلیسی در تاریخ بیست و پنجم جولای ۱۸۷۲ امتیازنامه‌ی معروف استخراج معادن و تاسیس راه‌آهن در ایران را از دربار ناصرالدذین شاه دریافت کرد.
طبق اين امتيازنامه بهره‌برداری و استخراج همه‌ی معادن ایران اعم از معادن زغالسنگ، آهن، مس، سرب، نفت و هر معدن دیگر كه در کشور قابل بهره‌برداری بوده، به ‌جز طلا، نقره و سنگهای قیمتی و همچنین بهره‌برداری از جنگلها و مراتع، ساخت و ایجاد قنات و كانالهای آبیاری زمینهای کشاورزی و همچنین ساختن راه‌آهن از جمله راه‌آهن رشت به تهران و تراموا، ایجاد جاده‌ها، خطوط تلگراف و كارخانه‌های صنعتی برای ‌مدت هفتاد سال و نیز اجازه‌ی تمام گمركات و صدور انحصاری هرگونه محصول از ایران برای مدت بیست ‌و پنج سال در برابر 40 هزار پوند و 60 درصد سود حاصل از این امتیاز به رويتر داده شد.
تاریخنگاران نوشته‌اند: به موجب اعطای این امتیازات، ایران عملاً استقلال سیاسی- اقتصادی خود را از دست می‌داد و بدون جنگ و خونریزی تبدیل به مستعمره‌ی انگلستان می‌شد. اين امتياز به قدري همگان را دچار حيرت و شگفتی كرد که بسیاری از منابع تاریخی نوشته‌اند: لرد کرزن یکی از دیپلماتهای انگلیسی درباره‌اش چنين گفته که «واگذاري کليه منابع صنعتي يک مملکت به دست يک خارجي حقيقتاً عجيب و غريب به نظر مي‌رسد و حرارت انگليسي‌دوستي در تهران در هيچ تاريخي به اين اندازه بالا نرفته بود.»
همچنین در منابع تاریخی نوشته‌اند: وقتي خبر امتيازنامه‌ی رويتر در روزنامه‌هاي کشورهای اروپایی منتشر شد، به قول لرد کرزن بهت و حيرتی خارق‌العاده به مردم اروپا دست داد. هيچکس فکر نمي‌کرد چنين امتيازي با اين شرايط به يک بيگانه در یک کشور داده شود؛ امتيازنامه‌یي که ايران را دربست به خارجها واگذار مي‌کرد و آنها مي‌توانستند تا مدت هفتاد سال همه‌ی منابع حياتي کشور را در اختيار داشته و از آنها بهره بگيرند و این کشور را به مستعمره‌ي خود تبديل كنند آن هم بدون جنگ و خونريزي و بدون رنج و زحمت و فقط با دادن چند ليره رشوه به برخی از مقامات هيات حاكمه‌ی ايران.
اما با اعتراضاتی که در کشور صورت گرفت، این امتیازنامه که با وساطت میرزاحسن‌خان سپهسالار نخست‌وزیر ناصرالدین شاه تنظیم، تحریر و توشیح شده بود، پیش از اجرایی شدن لغو شد.
رویتر هم از بابت فسخ قرارداد مدت هفده سال پیگیر خسارات خود بود و سرانجام با کمک هنری دراموند ولف سفیر وقت انگلستان موفق به عقد امتیازنامه‌یی جدید با برخی از امتیازات محدودتر شد.