تاریخچه‌ی نماد شهرداری رشت؛ کلیدهای متقاطع، از آغاز پیدایش تا مفهوم شهرنشینی

    هاتف نیوز – مهری شیرمحمدی – یکی از تصاویری که روزانه بسیاری از شهروندان دیده و به سادگی از کنار آن می گذرند؛ تصویر دو کلیدی است که به صورت متقاطع بر روی هم قرار گرفته است. این تصویر در همه جای شهر به چشم می خورد. از نرده های دور میدان شهرداری گرفته، تا گچ بری برجسته ی بالای بالکن عمارت تاریخی شهرداری رشت و دقیقا زیر برج ساعت، تا بنرها و تبلوهای تبلیغاتی و حتی نامه های اداری شهرداری. این کلیدها سالهاست شهروندان زیادی را از نظر گذرانده و شهرداران زیادی را به خود دیده است.
اگر برای پرداخت عوارض سالیانه ی منزل و یا پرداخت عوارض زباله اش هم به شهرداری مراجعه کرده باشد، در فیش های عوارض دو کلید، به چشمان بهت زده تان لبخند می زند.
این دو کلید، سالهاست نماد شهرداری رشت است. اما ازچه زمانی وارد شهرداری شد.
اولین رئیس بلدیه، در سال 1286 خورشیدی توسط انجمن شهر انتخاب شد. اسناد کمی از مکاتبات اداری آن دوران وجود دارد. قدیمی ترین نامه ای که سمبل کلید در آن دیده می شود، نامه ای است در 21 امرداد 1306 خورشیدی. در این نامه دو شیر شمشیر بدست روبروی هم بر روی دو پا ایستاده اند و دو کلید متقاطع به سمت بالا در زیر پای شیرهاست و عدد 1300 خورشیدی زیر آن حک شده است.
هر چند در سال 1304 و با روی کار آمدن پهلوی به نشان شیر و شمشیر زیاد توجه می شد؛ ولی عدد 1300 نشان می دهد سمبل مربوط به دوران پیش از پهلوی است. سمبل شیر در فرهنگ ایرانی نماد قدرت و شکوه بود و در سکه های بسیاری از دوره های تاریخی از جمله قاجار این سمبل (شیرو خورشید و شمشیر)دیده می شود.
نامه ی مذکور مربوط به درخواست مرخصی رئیس وقت بلدیه، آقای احتشامی است که قصد دارد به دلیل درمان کسالت خود به تهران برود و رئیس حسابداری را در غیاب خود کفیل شهرداری قرار داده است.
بی شک این آرم زودتر از سال یاد شده در نامه های اداری بلدیه جا باز کرده بود. مهندس روبرت واهانیان عقیده دارد، سمبل شیر و شمشیر و کلید احتمالا در سالهای 1299 ه. ش و پس از اصلاح قانون شهرداری ها وارد سربرگ مکاتبات اداری شده است.
در دوازدهم اسفند سال یاد شده، در آرم نامه های شهرداری تنها یک شیر و یک کلید دیده می شود. مهندس روبرت واهانیان نامه ی دیگری از اسناد شهرداری در اختیار دارد که در آن شیری بر چهاردست و پا و بدون شمشیر ایستاده و پشت سرش عمارت قدیمی شهرداری در هاله ای از نور دیده می شود و زیر پای شیر یک کلید به صورت وارونه دیده می شود.
با برگزاری مجدد انتخابات انجمن بلدیه، در خرداد 1305، سید محمود ویشکاهی، رئیس انجمن بلدیه شد و در مرداد همان سال ویشکاهی با اکثریت آرا، رئیس بلدیه شد. غافل از آنکه شهردار فرمایشی با یک تلگراف از تهران روانه ی رشت است. مقاومت انجمن بلدیه سودی نداشت و « حاج احتشام نظام» رئیس بلدیه شد. این وقایع مربوط به شهریور 1305 است.
آنگونه که نیکوئیه، نویسنده تاریخچه بلدیه نوشته ؛ حضور احتشامی در بلدیه یک سال بیشتر دوام نیاورد و مرخصی او بدلیل کسالت منجر به رفتن دائمی اش از رشت به تهران شد و آنگونه که در نامه ی مرخصی احتشامی پیداست، کفالت بلدیه را « نصرالله رضا »، رئیس محاسبات بلدیه بر عهده می گیرد.
آیا تغییر مختصر آرم شهرداری در دوران کوتاه زمامداری ویشکاهی صورت گرفته یا حاج احتشام؟ به درستی نمی دانیم.
عمارت تاریخی شهرداری در حال حاضر دارای دو نماد کلید متقاطع است . اما در دوران زمامداری پهلوی اول، به جای دو کلید، تصویر دو شیر روبروی هم با هاله ای نور مانند در پشت سر دیده می شود و در زیر پای شیرها دو کلید متقاطع دیده می شود.
برج شهرداری، انگونه که مرمتگر عمارت شهرداری گزارش می دهد، در سال 1308 به دستور رضا شاه تغییراتی یافت و از برج دیدبانی تبدیل به برج ساعت شد. در همان سالها طی فراخوانی، یک طراح شکل جدید را طراحی نمود و ساعت بالای برج قرار گرفت و به جای نشان شیر و کلید، تنها دو کلید متقاطع به سمت پایین همراه با دو گلدان بر روی عمارت شهرداری نقش بست. یعنی سمبل دو کلید در سال 1308 وارد اداره بلدیه شده بود.
اما این تمام ماجرا نیست. ارم سربرگ های شهرداری تا سالهای بعد از پیروزی انقلاب و تا اواخر سالهای 1358همچنان شیر ، کلید و عمارت شهرداری بود و نامه هایی که از استانداری به شهرداری ابلاغ می شد، آرم شیر و تاج و یک خط ممتد به جای کلید در زیر پای شیر داشت.
در هرحال تغییرات درآرم شهرداری همچنان ادامه پیدا کرد و با به زیر تخت کشیده شدن، پهلوی ها از قدرقدرتی شیرها هم کاسته شد . بنظر می رسد تغییر آرم شهرداری پس از صدور پیام امام خمینی در فروردین ماه 1359 و آغاز انقلاب فرهنگی آغاز شده باشد. زیرا در نامه های اداری شهرداری در ماههای بهار و تابستان آن سال، آرم وسط پرچم ایران یعنی (الله) دیده می شود. این آرم تا دهه ی 70 هم در سربرگ نامه های شهرداری دیده می شود ولی تا سال 1377 آرم دو کلید متقاطع در نامه های اداری تثبیت می شود. آهنگ این تغییر پس از زلزله ی مهیب منجیل رخ داد.
پس از زلزله، عمارت تاریخی شهرداری به شدت آسیب دید و برج عمارت و کلیدهایش به شدت آسیب دید. بطوری که شهردار وقت تصمیم به تخریب ساختمان گرفت. ولی با ممانعت میراث فرهنگی روبرو شد. در همان سال مهندس واهانیان از سوی شهرداری مامور نظارت بر مرمت برج ساعت شهرداری می شود.
واهانیان تلاش دارد الگوی گذشته را به همان شکل احیا نماید. وی تصویر یک یکم از طرح های کلید و گلدان و گل بوته هایی دارد که دقیقا در برج شهرداری مرمت شده است.
وی در این باره می گوید: میراث فرهنگی تصویر کوچکی از سمبل شهرداری را که در سال 1308 بر روی برج ساعت حک شده بود، برای من فرستاد و من نیز تصویر بزرگی در ابعاد یک یکم تهیه و در نهایت شابلونی از آن تهیه کردم تا بنا بتواند نماد برجسته شهرداری را در سرجای خود دقیق نصب نماید. واهانیان بنا دارد طرحی را که در آن زمان کشیده، به سازمان اسناد تحویل دهد تا برای همیشه در تاریخ بلدیه باقی بماند.
واهانیان همچنین می گوید: پس از طرحی که من کشیدمف یکی از کارشناسان شهرداری به نام مهندس پیربازاریان این طرح را از من گرفت و نقشه کامپیوتری از آن تهیه کرد و کم کم این طرح یعنی دو کلید متقاطع وارد آرم شهرداری شد. بطوریکه در دهه ی 1370 این آرم به عنوان سمبل شهرداری رشت شد.
تابستان گذشته، پروفسور سمیعی، جراح مغز و اعصاب معروف دنیا به رشت آمد و در همایش تجلیلی که به همت علوم پزشکی و شهرداری در سالن بانک صادرات برگزار شد؛ شرکت کرد. در این همایش اعضای شورای شهر و شهردار وقت، یک جفت کلید طلایی شهر به پروفسور سمیعی اعطا و ایشان را به عنوان شهروند نمونه ی رشت معرفی کردند.
اعطای کلید به یک گیلانی مقیم آلمان چه معنایی می دهد و اصلا کلید در مفهوم مدنیت جدید، چه چیزی را القا می کند؟
مهندس روبرت واهانیان تبریز، پژوهشگر تاریخ رشت در این باره می گوید: کلید، وسیله ای است که با آن می توان به جایی وارد شد. در مفهوم شهرنشینی وقتی شهرداری کلید شهرش را به کسی اعطا می کند، درواقع به آن فرد خوش آمد گفته و وی را به آن شهر دعوت کرده است.
این بار اگر به شهرداری مراجعه کردید، و آرم کلید به شما لبخند زد، بدانید که شما هم شهروند این شهر بوده و نسبت به شهرتان مسئولیتهایی دارید.