وضعیت تمبرهای «یادمان نهضت جنگل» در گفت‌وگو با مهران اشراقی بزرگترین مجموعه‌دار گیلان

اشاره:
هاتف – مهری شیرمحمدی – تمبرها اگرچه در ظاهر پیش پرداخت هزینه‌ی پستی یک مرسوله هستند اما درواقع حامل پیام فرهنگی بوده که گاه همه‌ی کره‌ی زمین را در می‌نوردند.
حتماً شما هم تمبرهای بسیاری دیده‌اید، که شخصیتهای تاریخی و یا مکانهای تاریخی در خود به یادگار گذاشته‌اند. بررسی تمبرها و چینش آن بر اساس سال انتشار، بخشی از وقایع تاریخی یک کشور را روایت می‌کند. از زمان ناصرالدین شاه قاجارکه انتشار تمبر رواج یافت، بسیاری از شخصیتها و وقایع تاریخی در قاب دندانه‌دار تمبر قرار گرفته‌اند.
یکی از وقایع مهم تاریخ گیلان، انقلاب و نهضت جنگل و شهادت میرزا کوچکخان جنگلی است، که امسال یکصدمین سال آغاز این نهضت بزرگ است. برخلاف تصور، تمبر «یادمان نهضت جنگل» در دوره‌ی خود نهضت نیز متداول بود. پس از پیروزی انقلاب، یادمان مقاومتهای ملی در قالب تمبر قرار گرفت. برای دیدن تمبرهای «یادمان نهضت جنگل» می‌توانید به خانه‌ی میرزا کوچکخان جنگلی سری بزنید. مهران اشراقی از سال 92 مجموعه‌ی تمبرهای «یادمان میرزا و نهضت جنگل» را در خانه‌ی یونس استادسرایی در معرض نمایش گذاشته است. تمبرهایی که در طرحهای متنوع ارائه شده‌اند. برای. آشنایی بیشتر با وضعیت تمبرهای «یادمان نهضت جنگل» با مهران اشراقفی بزرگترین مجموعه‌دار گیلان به گفت‌وگو نشسته‌ایم. ماحصل این گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید.

-تمبرها به جز مقوله‌ی مالی، چه کارکردهای فرهنگی دارند؟
– تمبرها نوعی از آثار ملی یک مملکت و بازگوکننده‌ی رویدادها و وقایعی هستند که در زمانهای مختلف اتفاق افتاده است. برخی از تمبرهای تاریخی معروف به «تمبرهای انقلابی» هستند که پیش از انقلاب اسلامی هم منتشر می‌شد. مثلاً در بعضی از نواحی ایران، گروه‌های مخالف دولت مرکزی تمبرهایی چاپ می‌کردند و یا حتی روی تمبرهای چاپ دولت – که به ادارات پست آن نواحی می‌رسید- عملیات سورشارژ را انجام می‌دادند. یعنی شیئی مهرمانند بر روی تمبر می‌زدند که مفهوم و اهداف مختلفی داشت؛ برای تغییر قیمت، معرفی برای مصارف دولتی، خیریه یا حتی به‌هنگام تغییر حکومت و سلطنت، البته پاکتهای دارای این نوع تمبرها از طرف ادارات پست مرکزی هم قبول و مبادلات پستی هم انجام می‌شد.
– قدیمیترین تمبرهای انقلابی مربوط به کدام دوره‌ی تاریخی است؟
– نمونه‌ی آن تمبرهای انقلابی ستارخان است که سال 1287 خورشیدی چاپ شد. 11 سال پس از آن تمبر آزادستان(1298 خورشیدی) در تبریز منتشر شد که یادمان ستارخان و شیخ محمد خیابانی همراه با طرح پرچم سه رنگ ایران بود.
– امسال یکصدمین سال آغاز قیام جنگل است. جنبش جنگل در سال 1299خورشیدی توانست از حد یک جنبش عبور کرده و پایه‌های یک انقلاب را بنا نهد. گویا انقلاب جنگل تمبر هم چاپ کرده؟
– بله. جنبش جنگل در سال 1299 خورشیدی وقتی حکومت جمهوری اعلام کرد؛ تمبر مخصوصی چاپ کرد که تصویر آن بسیار پرمعناست. عکس کاوه آهنگر و پرچم قرمز و جمله‌ی (پست انقلابی ایران) و (گیلان 25 ثور 1299) روی آن سورشارژ شده بود.
میرزا کوچکخان علاوه بر چاپ این تمبر که برای پاکتهایی از کشورهای خارج به گیلان و یا از گیلان به نقاط دیگر فرستاده می‌شد؛ مهری مخصوص تهیه کرد که پاکتهای رسیده به پست گیلان را به آن ممهور می‌نمودند و بعد به مقصد می‌فرستاند. به دستور وی برای ابطال پاکتها از مهر مخصوصی دیگر هم که عبارت «ارتباطات مجاهدین قشون سرخ ایران» در آن نوشته شده بود، استفاده می‌شد.
تمبرهای نهضت جنگل (با تصویر کاوه آهنگر) در پنج قطعه با یک طرح ولی در قیمتهای متفاوت (3و 6و 9و 12و 24 شاهی) منتشر شده بود. امروزه این تمبرها دارای ارزش معنوی فراوانی هستند چرا که این تمبرها که حدود 95 سال پیش طراحی شده، بازگوکننده‌ی اهداف نهضت جنگل در آن دوره هستند. کاغذ تمبر کاهی بوده و رنگ متن آن کرم کم رنگ است و بر روی هم کاوه آهنگر را نشان می‌دهد که پرچم سرخی در دست دارد. این تمبر با مُهری به متن «گیلان 25ثور1299» سورشارژ شده است.
-پس از شکست انقلاب جنگل بازهم تمبری منتشر شده که نهضت جنگل را تداعی کند؟
– از میرزا تا پیش از انقلاب 57 در کتابهای درسی به عنوان یاغی و متجاوز یاد می‌شد و تنها در یکی دو کتاب از مبارزات وطنخواهی و آزادی‌طلبی از وی به نیکی یاد شده است. طبیعی است که تاپیش از انقلاب اسلامی هیچگونه تمبری در باره‌ی نهضت جنگل منتشر نشده است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال 1362 خورشیدی تمبرهایی به عنوان سری پستی « تمبرهای سری پست جمهوری اسلامی ایران» در 10 قطعه با نام تمبرهای «پیشگامان نهضت اسلامی» چاپ و منتشر شد که یک قطعه آن با تصویر میرزا کوچکخان جنگلی مزین و با قیمت دو رالذ عرضه شد. این تمبر با تیراژ 45 میلیون عدد و با رنگ سیاه و نارنجی منتشر شده است. در بین این سری شخصیتهای معروف همچون سیدجمال‌الدین اسدآبادی، شیخ محمد خیابانی، نواب صفوی و… دیده می‌شود. سومین تمبر از سری 10 تایی، تصویر میرزا با رنگهای نارنجی و سیاه و تصویر زمینه‌ی سفید دیده می‌شود.
-سالهای بعد آن از 62 آیا باز تمبرهایی برای میرزا منتشر شده است؟
– به وسیله‌ی دولت جمهوری اسلامی ایران نه. اما تمبرایی در گیلان منتشر شد که معروف به تمبرهای شخصی هستند. به مناسبت 11 آذر 1385 و سالگرد میرزا، نمایشگاهی با همکاری اداره‌ی کل میراث فرهنگی و اداره‌ی کل فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد و بنده تمبر یادمانی را طراحی و به کمک شرکت پست چاپ کردم که از آن رونمایی شد. در این تمبر، تصویر مزار میرزا به عنوان سمبل مقاومت ملی نمایان است.
همچنین 11آ ذر سال 1386 نیز به شورای شهر پیشنهاد طراحی تمبری دیگر را دادم. در این تمبر، تصویر میرزا و آرم شورا در یکسو قرار دارد و در دیگر سو پرچم ایران و عمارت شهرداری دیده می‌شود.
11 آذر 1387 و همزمان با نخستین همایش دانشجویی نهضت جنگل، از تمبر طراحی شده‌ی بنده رونمایی شد که تصویر میرزا با پس زمینه‌ی ماسوله دیده می‌شود. میرزا مدتی شب را در ماسوله سپری کرده بود.
آخرین تمبر طراحی شده از سری تمبرهای شخصی 11 آذر سال 91 بود که به مناسبت نخستین کنگره‌ی ملی میرزا کوچکخان طراحی شد و با حضور رئیس جمهور وقت رونمایی گردید.
-خانه‌ی میرزا کوچکخان از سال 92 به همت جنابعالی به عنوان نمایشگاه دائمی نهضت جنگل(در طبقه‌ی همکف) مورد استفاده قرار می‌گیرد. قرار نیست امسال در این مجموعه‌ی فرهنگی تمبر جدیدی رونمایی شود؟
– مدتها است پیشنهاد آن را به سازمان فرهنگی – ورزشی شهرداری که ناظر بر فعالیتهای خانه‌ی میرزا است داده‌ام، امیدوارم 11 آذر امسال نیز که مصادف با اربعین حسینی است تمبری دیگر به مجموعه‌داران تمبر هدیه دهم.