قدیمیترین کتابخانه‌ی ملی کشور، چشم به راه حمایت شما است

هاتف‌نیوز – مهری شیرمحمدی – مهرماه 1313 بود که گروه موزیک شهرداری با گروهی از مسوولان شهر جلوی کتابخانه‌ی ملی جمع شده بودند. این آیین برای افتتاح رسمی نخستین کتابخانه‌ی ملی کشور در رشت بود.
خیلیها تاکنون بدیدنش رفتند؛ از علامه دهخدا گرفته تا دکتر محمد معین. ملک‌الشعرای بهار تا عباس اقبال آشتیانی. همه‌ این مجموعه‌ی فرهنگی را ستوده‌اند، اما کمتر کسی می‌داند که جمعیت «نشر معارف گیلان» برای سر پا نگه داشتنش چه خون دلها خورده است. از زمانی که قِران قران برای تاسیسش از خیران پول جمع می‌کردند تا زمانی که یک مرکز فرهنگی به اشغال سربازان روس درآمد.
جمعیت نشر فرهنگ چگونه تشکیل شد؟
شادوران جعفرخمامی زاده در این کتابخانه اتاقی داشت و کارهای پژوهشی‌اش را در همان مکان انجام می‌داد. وی با بیان تاریخچه‌یی از چگونگی شکلگیری این کتابخانه و افرادی که زحمت کشیده‌اند، می‌نویسد: «خرداد 1304 جمعیت نشر معارف با 16 نفر کار خود را آغاز کرد. هزینه اولیه برای تاسیس کتابخانه 98هزار تومان بود که در اولین جلسه جمعیت در منزل شیخ احمد سیگاری جمع‌آوری شد. جمعیت بعدها توانست نظر سرتیپ فضل‌الله زاهدی فرمانده قشون گیلان و دبیرعلائی رئیس اداره سجل احوال و کفیل بلدیه رشت را نیز جلب کند.»
کتابخانه‌ی ملی رشت چگونه احداث شد؟
آنگونه که این مورخ می‌نویسد: دبیر علائی، زمینی به ابعاد 9 در 30 متر از زمینهای تسطیح شده‌ی بقعه‌ی استاد ابوجعفر را در اختیار جمعیت قرار داد و مبلغ سه هزار تومان نیز برای ساخت این کتابخانه از اعتبارات شهرداری هزینه کردد. با زمین و مبلغ به دست آمده، بنای احداث کتابخانه‌ی ملی رشت آغاز گردید. این مبلغ که پایان یافت، جمعیت با اجرای نمایشنامه، مبلغ 300 تومان برای ادامه‌ی کار جمع‌آوری نمود.
وی بیان می‌دارد: سرتیپ زاهدی، مهندس سرداراف آلمانی را – که کار احداث ساختمان شهرداری را در کنترات داشت- واداشت تا بنای نیمه تمام کتابخانه را تکمیل کند، اما مدتی پس از این او نیز مامور کاری دیگر در گرگان شد. سال 1308 بود و تلفنخانه‌ی قدیم برای احداث ساختمان جدید برچیده شده بود، عطائی مدیر وقت تلفنخانه، ساختمان نیمه‌کاره‌ی کتابخانه را تصرف می‌کند و پس از تلاشهای جمعیت مقرر می‌شود وی ماهانه مبلغی به عنوان اجاره بها بپردازد. تلفنخانه‌ی جدید سال 1312 به ساختمان جدید خود منتقل می‌شود و موسیو دیمیتری بنا را با اجاره‌ی بهای تلفنخانه تکمیل می‌کند.
خمامی‌زاده میافزاید: 8 سال بعد شمال ایران به وسیله قوای شوروی اشغال می‌شود و ساختمان کتابخانه ملی و بلدیه در تصرف سربازان در می‌آید. یک مرکز فرهنگی محل عیش و نوش سربازان روس شد. جمعیت تنها توانست کتابها را به سرعت تخلیه کند، هرچند بخشی از انها مفقود شدند. با خروج اشغالگران جمعیت دوباره کتابخانه را اندازی کرد.
آنگونه که این مورخ و مترجم می‌نویسد: در دی ماه 1329 شهرداری رشت ششدانگ زمین متصل به کتابخانه را در اختیار جمعیت قرار داد و جمعیت توانست برای حفاظت کتابها، مخزن ایجاد کند. سال 1346 نیز شهرداری 220 متر زمین انحرافی در مسیر احداث خیابان علم‌الهدی فعلی را به کتابخانه می‌دهد و جمعیت در طبقه دوم سالن مطالعه‌یی بر روی دو پایه می‌سازد.
حالا این کتابخانه با فراز و نشیبی که خواندید، پذیرای پژوهشگران و دانشجویان بسیاری است. کتابهای خطی و اسنادی در این کتابخانه است که مربوط به قرون 7 و 8 ه. ش است.
دکتر عباس شرفی ماسوله نایب رئیس جمعیت نشر فرهنگ می‌گوید: شهرداری از جمله نهادهایی بوده که از ابتدای تاسیس به کتابخانه‌ی ملی کمک کرده و هرساله موقع تدوین بودجه، مبلغی مشخص به کتابخانه‌ی ملی اختصاص می‌دهد. شهرداری اسفند سال گذشته، مبلغ 20 میلیون تومان به کتابخانه اهدا کرد و امسال نیز مبلغ 25 میلیون تومان درنظر گرفته شده که ماهانه مبلغ دو میلیون تومان به حساب جمعیت واریز می‌شود.
اما هزینه‌های نگهداری کتابخانه بیش از اینها است. شرفی در این باره می‌گوید: ماهانه این کتابخانه هفت میلیون تومان هزینه‌ی نگهداری و پرسنلی دارد و تنها هزینه‌ی برق کتابخانه حدود 450 هزار تومان می‌شود.
وی عمده‌ترین مشکل کتابخانه را نداشتن مخزن مناسب دانست و افزود: 90 درصد کتابهای کتابخانه اهدایی هستند و هزینه‌های بسیار زیاد، اجازه‌ی خرید کتابهای نشر جدید را به ما نمی‌دهد. با این حال برای نگهداری همین کتابهای اهدایی نیز مشکل مخزن و قفسه داریم.
سقف کتابخانه نیازمند مرمت است
دکتر شرفی با یادآوری تاریخ تاسیس کتابخانه اذعان می‌کند: سقف بنا 80 ساله است و لازم است هرچه سریعتر حلب سقف کتابخانه تعویض شده و یا ترمیم گردد که برای آن نیازمند کمک مالی هستیم.
شرفی ماسوله یادآور شد: سالهای 1374 شهرداری بخشی از حیاط پشتی خود را در اختیار ما قرار داد و ما توانستیم بخشی از سالن و سرسرا را گسترش دهیم. هزینه‌ی اولیه‌ 50 میلیون تومان بود و با تمام شدن اعتبار کار نیمه‌کاره مانده و مهندس علیزاده معاون عمرانی وقت استانداری گیلان در تامین بودجه و تکمیل پروژه جمعیت را یاری داد.
نیاز کتابخانه به دستگاه میکروب‌زدا و میکروفیلم
وی در پاسخ به این شایعه که شنیده شده برخی اسناد خطی دچار کپک شده‌اند؛ بیان کرد: هم‌اکنون اسناد خطی کتابخانه در شرایط خوبی نگهداری می‌شود و سال گذشته نیز از کتابخانه‌ی ملی تهران برای بازدید آمدند و وضعیت مطلوب کتابهای خطی را تایید کردند. با این حال کتابخانه دستگاه میکروب‌زدا ندارد و ما ناچاریم همچنان به روش سنتی کتابهای خطی را حفظ کنیم. اگر نهادهای متولی فرهنگ و خیران به ما در این زمینه کمک کنند، می‌توانیم یک دستگاه میکروب‌زدا بخریم.
نایب رئیس جمعیت نشر همچنین یادآور شد: پیش از انقلاب یکدستگاه میکروفیلم در اختیار کتابخانه قرار گرفت اما سالها است این دستگاهها مستعمل شده و قابل استفاده نیست و جمعیت از نهادهای متولی همچون فرهنگ و ارشاد اسلامی تقاضا می‌کند تا برای خرید این دستگاهها به جمعیت یاری دهند.
وی اذعان نمود: بارها به تمام مسوولان ارشد استان گیلان و حتی دکتر نوبخت نامه نوشته و بسیاری از مسوولان استان از نزدیک کتابخانه را بازدید نموده‌اند و از مشکلات ما باخبرند، اما اگر قرار است این افتخار برای گیلان پایدار بماند، باید جمعیت را در نگهداری قدیمیترین کتابخانه‌ی ملی کشور یاری دهند.
مدیریت کتابخانه‌ی ملی تاکید کرد: اساسنامه‌ی کتابخانه به گونه‌یی تنظیم شده که نمی‌توان اسناد و کتابهای خطی را از مرکز بیرون برد و مثلاً در کتابخانه‌ی ملی کشور میکروفیلم تهیه کرد. با تمام این مشکلات جمعیت تلاش دارد وضعیت خدماتدهی خود را به‌روز نماید و تاکنون 40 هزار کتاب در سیستم وارد شده و جست‌وجو برای متقاضیان را آسان کرده است.
شرفی همچنین تاکید کرد: این کتابخانه در طول حیات خود اعم از ساخت، نگهداری، تجهیزات و امکانات کتابداری، مرمت کتابها، پرداخت حقوق پرسنل و هزینه‌های جاری، بدون داشتن ردیف و اعتبارات دولتی تنها با کمک خیران و علاقه‌مندان فرهنگی و مساعدتهای شورا و شهرداری استمرار یافته است.
عضو هیات مدیره‌ی جمعیت نشر فرهنگ از همه‌ی علاقه‌مندان و دلسوزان بخش فرهنگ و ادب جامعه خواست تا با اهدای کتابها و کمکهای مالی خود در غنا و پایداری کتابخانه‌ی ملی جمعیت را یاری دهند