زبان فارسی احیاگر هویت تمدن بزرگ ایرانی است

هویت، از موضوعات چالش برانگیز در دوران جدید به خصوص در فرایند جهانی شدن است و در باب آن سخن ها رفته است اینکه آیا هویت های اجتماعی برآمده از هویت های فردی است و جایگاه هویت قومی، ملی و انسانی و تقدم و تاخر آن چگونه است و هویت های جمعی از چه شاخصه هایی تشکیل شده ؛ نکته ای است که در آغاز سخن باید به آن پرداخت.

ما(We) در کنار دیگری other) ) که از اجزای هویت های جمعی است، چگونه در عصر امروز “مای ایرانی” را از” غیر ایرانی” متمایز می کند. صرف نظر از اینکه جهان، در حال تجربه کردنِ هویت های جمعی و تجمیع گرایانه و برنامه ریزی شده است. نظیر هویت جمعی اروپایی ها تحت عنوان اتحادیه اروپا.

هر چند هنوز ملت های این اتحادیه تمایل دارند خود را متمایز از دیگران نشان دهند؛ مثلا آلمانی خود را متمایز از انگلیسی و انگلیسی خود را متمایز از فرانسوی می داند. به نظر نگارنده شاخصه ای که این ملیت ها را با هویت های جداگانه متمایز می سازد، زبان آنان است مثلا زبان آلمانی، زبان فرانسوی و انگلیسی.

برخی کشورها نظیر ایران با مساله ی تنوع قومیت ها در کشورشان دست به گریبان هستند. در واقع قومیت های متنوع منجر به چالش در حوزه هویت های قومی در کنار هویت ملی می شود. در چهارچوب جغرافیایی ایران هر نقطه که ، افراد خود را یعنی زبان و فرهنگ خود را اگر لااقل برتر از زبان و فرهنگ دیگر اقوام ندانند، متمایز می شمارند.

شاخصه ی اصلی که افراد در این برتری ها و یا تمایزها مطرح می سازند زبانِ هر قوم است. زبان های محلی یا قومی .

امروز، در قرن 21 نیز تا فردی صحبت نکرده باشد، دیگران به هویت قومی او پی نمی برند. صرف نظر از برخی اقوام که شاید بتوان در ظاهرشان تمایزات قومی را تشخیص داد، هنوز زبان مهمترین شاخصه فرهنگی هر ملتی است. هر فرد به محض صحبت کردن به زبان مادری اش ، به نوعی اسرار فرهنگی قوم خود را هویدا می کند.

در ایران با پهناوری جغرافیایی که دارد، دولت های مرکزی تلاش داشته و دارند تا با یک زبان شاخص، وحدت بین اقوام را حفظ نمایند. در این میان زبان فارسی همچون جویباری روان، قرن ها حتی در اوج خشکسالی های که پشت سر زبان و فرهنگ ایرانی در ادوار تاریخی همچون حمله اعراب و مغول بوده، توانسته خود را حفظ کند . نحوه تعامل زبان محلی و زبان فارسی و آموزش زبان قومی در کنار زبان فارسی از مباحثی مناقشه برانگیز در سالهای اخیر بوده است. دیدگاهی معتقد است که باید از دوران ابتدایی در مناطق مختلف زبان نوشتار و گفتار همان منطقه در متون آموزشی قرار گیرد. این افراد معتقدند ، افراد با زبان بومی خود بهتر رشد خواهند کرد و می توان از این طریق هویت های منطقه ای را حفظ کرد.

دیدگاه دیگری می گوید؛ اگر ما به جای زبان مشترک یعنی زبان فارسی بخواهیم به زبان های محلی اکتفا کنیم گسست در ملیت ما پیش خواهد آمد و یکپارچگی ملی دچار آسیب می گردد.

به نظر می رسد هر دو نگاه دغدغه ایران و هویت ایرانی را دارند گروه اول بر این باور است که زبان و فرهنگ ملی از زبان و فرهنگ قومی تغذیه می کند. لذا نه تنها تاکید و آموزش زبان محلی به شاکله هویت ملی آسیبی نمی رساند بلکه بستر تقویت آن محسوب می گردد در عوض دیدگاه دوم اعتقاد دارد، هویت های قومی از هویت ملی تغذیه می گردند لذا تقویت هویت ملی با محوریت زبان فارسی ضمن ایجاد یکپارچکی و عدم تجزیه ایران باعث تقویت هویت های قومی نیز می گردد.

زاویه ای دیدی که باید در این بحث ها گشوده شود این است؛ همانطور که هر هویتی با یک مای(We) جمعی سرکار دارد و با یک دیگری( Other) . ما باید از بیرون یعنی همان دیگری که می تواند یک آمریکایی، یک فرانسوی، یک هندی باشد به هویت جمعی ایرانی نگاه بیاندازیم . به عبارتی باید ببینیم دیگران ما را با چه شاخصه هایی ایرانی می شناسند. به نظر می رسد مجموعه ای که هویت زبان فارسی را شکل می دهد که شامل خود زبان، بزرگان این حوزه به خصوص شعرای بزرگی همچون فردوسی، سعدی و حافظ و آثار بجا مانده و ماندگار در این حوزه همچون شاهنامه، دیوان ها و آثار منثور همه و همه ایرانی بودن را نزد دیگران متمایز می سازد ضمن اینکه اگر حوزه دید ما فراتر از پهنه جغرافیایی ایران باشد، یعنی نظر به تمدن ایرانی داشته باشیم در محدوده تمدن ایرانی تنها شاخصه هویتی که می تواند به صورت فراگیر فصل مشترک باشد زبان فارسی است وقتی یک تاجیک، یک افغانی فارسی صحبت می کند انسان به عینه به عظمت حوزه تمدن ایرانی با محوریت زبان فارسی پی می برد و در آینده زبان فارسی می تواند احیاگر تمدن و فرهنگ ایرانی با همان گسترده جغرافیایی پیشین باشد.