هاتف‌نیوز – سید حسین ضیابری سیدین – نياز نيست زياد در شهر رشت به گشت و گذار بپردازيم تا متوجه ساختمان سفيد شهرداري شويم. هر رهگذر مي‌تواند در نخستين سفر درون شهري عمارت زيباي ساختمان بلديه‌ي قديم را ببيند.
هاتف‌نیوز – سید حسین ضیابری سیدین – نياز نيست زياد در شهر رشت به گشت و گذار بپردازيم تا متوجه ساختمان سفيد شهرداري شويم. هر رهگذر مي‌تواند در نخستين سفر درون شهري عمارت زيباي ساختمان بلديه‌ي قديم را ببيند. اين ساختمان سالهاست که برافراشته است و براي مردم شهر رشت هم عادي شده و کمتر کسي است که روزانه گذرش به اين نقطه از شهر نخورده باشد و اين ساختمان را که حالا ديگر جزو ميراث ملي شهر شده به عنوان يک اثر تاريخي نبيند. از آنچه در نوشته‌ها آمده و پژوهشگراني همچون روبرت واهانيان که با عشق، علاقه و پشتکار موضوعاتي اينچنين را مورد تحقق و بررسي قرار داده‌اند؛ برمي‌آيد که ساختمان شهرداري رشت قدمتي نزديک به يکصد سال دارد. معماري اين ساختمان تاريخي به سبک معماري اروپايي شرقي است و اين ساختمان با ساختمانهاي اطراف آن از جمله ساختمان اداره‌ي پست، ساختمان استانداري قديم و ساختمان هتل ايران مجموعه‌يي را در ميدان تاريخي شهرداري رشت به وجود آورده‌اند که در کمتر شهري مي‌توان ديد. مجموعه‌يي که مي‌تواند از نظر تاريخي، زيبايي و جلوه‌گري در ميدان اصلي شهر يعني ميدان شهرداري(شهداي ذهاب) رشت نه تنها توجه هر تازه‌وارد را جلب کند بلکه جاذبه‌يي گردشگري نيز محسوب شود. ساختمان کنوني شهرداري رشت داراي برج ساعت زيبا و قشنگ است که بنا بر گفته‌ي واهانيان بعدها به آن اضافه شده و پيش از اينکه برج ساعت ساخته شده برج ديده‌باني بوده است. اين ساختمان که با رنگ سفيد از خيابانهاي اطراف به خوبي ديده مي‌شود با سقفي قرمز تزيين شده و هم‌اکنون نورپردازي مناسبي را هم به خود مي‌بيند. بر پايه‌ي خبري که با عنوان «اخبارات شهري» در شماره‌ي 12 «روزنامه نسيم شمال» در سال 1286 هـ. ش منتشر شده، نخستين اداره‌ي بلديه رشت، پس از انتخاباتي که در روز دهم بهمن ماه 1286 براي تشکيل انجمن بلديه برگزار شد، تاسيس گرديد. برگزاري اين انتخابات و آغاز به کار اداره‌ي بلديه که همزمان با تهران در شهر رشت صورت پذيرفت، تاثيراتي بسيار فراوان در توسعه‌ي شهري رشت داشت. بر طبق خبر درج شده در «روزنامه پرورش» شماره‌ي 135 در تاريخ چهارشنبه اول تير ماه 1305، اداره‌ي بلديه‌ي رشت در اين تاريخ به ساختمان نوساز خود انتقال يافته است. ساختماني که با الهام از معماري نئوکلاسيک اروپا به ويژه معماري سنت‌پيترزبورگ روسيه و به وسيله‌ي معماران ايراني مقيم رشت ساخته شده بود و هم‌اکنون نيز پس از گذشت نزديک به يکصدسال مقر اصلي شهرداري رشت است. ساختمان شهرداري رشت شامل ساختمان شهرداري و برج ساعت آن مي‌شود که نماد اصلي شهر رشت محسوب مي‌گردد و موزه‌ي پست و ساختمان قديمي هتل ايران هم در اطراف آن مجموعه بناهاي ميدان شهرداري رشت را تشکيل مي‌دهند که در اوايل سلطنت پهلوي اول(1304-1320 ه.ش) احداث شده‌اند. برج ساعت ساختمان شهرداري رشت که نماد اصلي اين ساختمان تاريخي است هنگام وقوع زلزله‌ي مهيب و ويرانگر گيلان در خرداد ماه 1369 ويران شد اما چندي پس از آن به همت واهانيان به شکل پيشين و به طوري که به نماي ساختمان تاريخي شهرداري لطمه‌يي وارد نشود، بازسازي گرديد. آنچه که از گفته‌هاي واهانيان به دست مي‌آيد اين است که مجموعه‌ي تاريخي شهرداري رشت مربوط به دوره‌ي پهلوي اول است و از آن زمان محل استقرار شهرداري اين شهر بوده است. اين مجموعه‌ي تاريخي و ديدني در تاريخ 26 آذر 1356 با شماره‌ي ثبت 1516 به‌عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده و در فهرست آثار ملي کشور قرار گرفته است. داخل حياط کنوني اين ساختمان مزار استاد ابو جعفر از زيارتگاههاي قديمي شهر رشت قرار دارد که برخيها آن را منسوب به پسرخاله‌ي پيامبر(ص) نيز کرده‌اند. حاج ميرزاخليل که از مشروطه‌خواهان گيلان بود نخستين کسي است که از طرف انجمن شهر رشت به رياست بلديه‌ي اين شهر برگزيده شده و مامور تاسيس بلديه(شهرداري) در رشت گرديد و اين انجمن به رياست حاج ميرزايوسف‌خان و عضويت سيدمهدي رئيس‌الواعظين، ناصرالتجار، مير احمد امام، حاج ميرزا ابوطالب و مير منصور هدي به نام «انجمن بلديه رشت» به او کمک فکري مي‌کردند. سنگفرش کردن کوچه‌ها و خيابانها (در آن روزها بيشتر نقاط شهر خاکي بوده و به محض ريزش باران غيرقابل عبور مي‌شد)، طاق زدن زير معابر براي عبور فاضلاب (گودالهايي از بارندگي تشکيل مي‌شد که مردم مجبور بودند به گرده‌ي افراد سوار شوند و از منطقه‌ي آب گرفته بگذرند)، رسيدگي به قصابخانه‌ها و نانواييها، تنظيفات شهري، شماره‌گذاري در شبکه‌ها و از اين قبيل کارها از جمله ماموريتهاي مهم آن زمان بلديه بود. حاج ميرزاخليل آقا که نخستين رئيس بلديه‌ي رشت و نخستين شهردار اين شهر فرزند حاج ملارفيع کار سازندگي در شهر رشت را با جديت تمام آغاز کرد و دنبال نمود. در شماره‌ي 18 «روزنامه نسيم شمال» به تاريخ 9 ربيع‌الثاني 1326 صفحه‌ي 3 مي‌خوانيم: «انجمن مبارک بلديه به سعي و اهتمام آقاي حاج ميرزا خليل آقا که رييس بلديه است، شب و روز در فکر ترفيع حال اهالي و تخفيف قيمت اجناس و ارزاني ارزاق مي‌باشند. راه پير بازار که از خرابي ممتنع العبور بود، در اين ايام به اهتمام بلديه به نيکوترين طرحي مشغول تعمير است و ايضاً بلديه قول داده است که هر شب هزار چراغ از الکتريسيته و فانوس‌هاي ملّون در معابر و محلات شهر رشت روشن کند. در زمان تصدي حاج ميرزا خليل آقا، ساختمان کنوني شهرداري رشت هنوز ساخته نشده بود و اداره بلديه در محل ساختمان «خوشتاريا» مستقر بود.» اما واهانيان که مقالات بسياري در زمينه‌هاي تاريخ شهر رشت در نشريات معتبر کشور نوشته در باره‌ي چگونگي ساختن عمارت تاريخي شهرداري رشت مي‌گويد: اين ساختمان در سال 1302 کلنگ‌اش به زمين زده شد و مهندسي ارمني به نام «آرتم سرداراف» که از ارامنه‌ي روسيه و مقيم شهر رشت بود کار طراحي و نظارت بر ساخت آن را بر عهده گرفت. وي اضافه کرد: حدوداً پنج سال پيش از ساخت اين بناي تاريخي، شهر رشت چند بار بين بلشويکها و نيروهاي دولتي دست به دست شده و آن زمان وضعيت شهر بسيار فلاکت‌بار بود. وي ادامه مي‌دهد: شهر رشت آن زمان چهار شهردار نظامي به خود ديد سرگرد محمودخان غفاري، اسماعيل سهراب‌زاده، موسي شاه قلي و سرهنگ غفاري که از پنجم مرداد 1303 تا پنجم مرداد 1305 کلاً شهر رشت و توابع آن دو سال حکومت نظامي را تجربه کرد و ظرف اين مدت بصير ديوان که بعداً زاهدي نام گرفت حکمران نظامي گيلان بود. اين پژوهشگر سرشناس گيلاني تاکيد کرد: در پاييز سال 1302 کلنگ اين ساختمان به زمين زده شد و در چهارم ارديبهشت 1305 ساختمان تکميل شده به وسيله‌ي آرتم سرداراف که مهندس بلديه‌ي رشت بود تحويل داده شد و افتتاح گرديد. وي در فصلنامه‌ي معماري و شهرسازي شماره‌ي 24 (آبان و آذر) 1372 در مقاله‌يي با عنوان «رشت و پيشينه تاريخي مقررات سيماي شهري» درباره‌ي اين ساختمان نوشته و تاکيد نموده است که: اداره‌ي بلديه از اول فروردين ماه سرداراف را به سمت مهندس بلديه رشت با ماهي هفتاد تومان حقوق استخدام نمود که هفته‌اي سه روز در بلديه شعبه ساختمان(يعني واحد عمران) حاضر و وظايف خود را ايفا نمايد. وي افزود: آرتم سرداراف دو سال بعد به شهرداري بابل رفت که آن زمان بارفروش مي‌گفتند و آنجا هم ساختمان شهرداري بابل را ساخت. واهانيان در باره‌ي مقبره‌ي استاد ابوجعفر در حياط اين ساختمان مي‌گويد: زمين ساختمان بلديه تپه بود. روي اين تپه هم يک بقعه به نام آقاسيدابوجعفر قرار دادشت که حالا در حياط ساختمان شهرداري واقع است. اين مهندس خوشفکر و زحمتکش رشت اظهار کرد: ساختمان بلديه‌ي رشت(شهرداري رشت) روز چهارم ارديبهشت ماه 1305 به مناسبت تاجگذاري پهلوي اول افتتاح شد و در سال 1308 با آگهي کردن در روزنامه‌ها براي طرح جاگذاري ساعت روي ساختمان ديده‌باني شهرداري رشت اقدام گرديد. هر چند گفتني‌ها در باره‌ي موضوعات تاريخي شمرمان بسيار زياد است اما همين ميزان آشنايي عمومي از ساختماني که هر روز از کنارش به سادگي عبور مي‌کنيم ما را با قدمت و پيشنيه‌ي شهرمان بيشتر آشنا مي‌کند. شهرداري رشت يک نهاد عمومي اما غيردولتي است که در 1286 خورشيدي در شهر رشت تاسيس شده است. اين شهرداري سابقه‌يي بس طولاني و همتراز با شهرداري تهران دارد و پس از شکلگيري مشروطه در ايران و تاسيس پارلمان در اين کشور، ايجاد شده و در زمره‌ي نخستين بلديه‌هاي ايران قرار دارد. شوراي سوم شهر رشت همزمان با يکصدمين سال تاسيس شهرداري رشت جشن بزرگ يکصدمين سال تاسيس بلديه در اين شهر را برگزار کرد که مورد استقبال مردم نيز قرار گرفت.
