ریشه های نحسی سیزه به‌در در فرهنگ ایرانی

سیزده بدر نزدیک است. و مردم در گفتگویند تا 13 امسال خود را در کدام نقطه از طبیعت بدر کنند.

در هیچ سند مکتوبی تا بحال نخوانده ام که چرا روز سیزده نوروز نحس است و باید با بیرون ماندن از خانه، نحسی آن روز را بدر کرد. شاید کاتبان و پزوهشگران قدیم هم نمی خواستند دچار نحسی عدد سیزده شوند و علت آن را ننوشته اند!

در فرهنگ عامه مردم سفر کردن در سیزدهم هر ماه نحس است. کوچ بسیاری از عشایر از چهاردهم فروردین ماه آغاز می شود. در فرهنگ کشاورزی، تقسیم آب زارعین از چهاردهم فروردین آغاز می شود. ( روح الامینی، آیین ها و جشن های کهن در ایران، تهران: آگه، ص:75)

همچنین بسیاری از مناسبت ها و جشن ها از جمله عروسی، ختنه سوران قبل یا بعد از سیزده انجام می شود. پدران و مادران ما می پنداشتند، اگر کودکی در این روز به دنیا بیاید، همیشه بیمار است و اگر دختری در این روز شوهر کند، حتما هوو بر سرش می آید. (رضا شعبانی، آداب و رسوم نوروز، ص: 84)

عباسعلی کیوان نیز در کیوان نامه نوشته که نباید روز سیزده بدر به دید و بازدید رفت. هم صاحبخانه آن را به فال بد می گیرد و هم رونده دلش نمی خواهد بلاهای یک سال صاحبخانه به نام بدقدمی او نوشته شود.

هم او می نویسد: باید روز سیزده بدر از خانه بیرون رفت تا شاید در تقسیم بلا، فراموش شده و از قلم بیفتد. (کیوان نامه، صص: 207 و 208)

قدیمی ها معتقد بودند روز سیزده بدر حتما باید خندید و شاد بود و غم و غصه در این روز حرام است.

منجمان هم عقیده داشتند؛ هرگاه سیزده فروردین بهاری با سیزده قمری برابر شود، آن روز بسیار بسیار نحس خواهد بود. (پیشین)

جالب است بدانید، عدد سیزده در دیگر ملت هم نحس بوده و هست. در یونان باستان، خدایان 12 تن بودند و وقتی سیزدهمی نازل شد، یکی از خدایان را کشت و جای او را گرفت.

در نزد مسیحیان حواریون 12 تن بودند و سیزدهمی که وارد شد، «یهودا استخریوطی» بود، که به مسیح خیانت کرد و باعث به صلیب کشیده شدن، عیسی پیامبر شد.

از آنجا که در شام آخر عیسی نبی، 13 نفر سر سفره بودند، مسیحیان عقیده دارند نباید 13 نفر بر سر سفره باشند. روح الامینی از همین رسم یاد می کند که خود شاهدش بوده و صاحبخانه مجبور می شود، دو سفره جدا بیندازد.

عجیب است بدانید، بسیاری از هواپیماها، ردیف 13 ندارد و یا در همین اواخر معماران سعی داشتند، طبقه 13 را در بنا به حساب نیاورند.

در میان اعراب نیز 13 قمری ناخوشایند است. ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه ، جدولی نوشته که در آن روزهای مختار، مکروه و مسعود نیز یک به یک نوشته شده است و روز سیزده تیر ماه را که تیر روز نام دارد، منحوس ذکر کرده است.

لازم به ذکر است، نوروز در گذشته های دور سیال بوده و دقیقا از آغاز بهار نبوده است. زمانی، نوروز از ابتدای تیر شروع می شد و 13 تیر همان سیزده بدر بوده است. روز سیزده تیر ماه شمسی، از یک زاویه دیگر هم قابل بررسی است. در اساطیر ایرانی در این روز اولین نبرد اَپوش دیو خشکسالی با فرسته تیر ، الهه باران آوری آغاز می شود و در همین نبرد است که تیر شکست می خورد و باران نمی بارد و کشاورزان چشم به آسمان دارند.

البته این عدد بخت برگشته یک روی دیگر سکه هم دارد که کمتر دیده شده است. این عدد برای جادوگران سعد است. عدد خاصی بود که جادوگر می توانست به علوم غریبه دست یابد و برای صاحب این دانش، عدد 13 سعد بود.

در میان یهودیان نیز 13 مقدس بود. و در تابوت سکینه که میراث پیامبران بنی اسرائیل است، 13 شی مقدس نهاده شده است.

عدد 13 در آمریکا نیز نقش محوری دارد( 13 قوم اولیه آمریکا، 13 امضا کننده بیانیه استقلال، 13 نوار روی پرچم آمریکا و…)

در فرهنگ ما نحسی عدد 13در 13 فروردین به اوج خود می رسد. در پُست خواستگاه پیدایش میر نوروزی و جشن روز دروغگویی نوشتم که در روز 13 فروردین پس از پایان جشن های نوروزی، پادشاهی یک روزه انتخاب می شد و در پایان روز به قتل می رسید. شاید به همین دلیل پادشاه مستبد، نماینده ای یک روزه انتخاب می کرد که در پایان سیزده فروردین، بلا و مصیبت بر سر او خراب شود.

جشن نورز از فرهنگ کشاورزی بابل گرفته شده و به دیگر فرهنگهای کشاورزی هم سرایت کرد. تعداد امشاسپندان(یاران اهورامزدا- به نوعی فرشتگان فرهنگ اسلامی) 12 تن بودند. ماههای ایرانی هم براساس همین امشاسپندان نامگذاری شده، سال شمسی 12 ماه دارد.

لازم است بدانید، کیهان شناسی قدیم نیز تحت تاثیر فرهنگ نجوم بین النهرین بود، و 1300 سال پیش از میلاد مسیح، بابلیان 12 برج فلکی را شناخته بودند و با ساخت شیشه بزرگی شبیه تلسکوپ امروز و نصب آن بر یک برج بلند، ستاره ها را رصد می کردند.

نحسی سیزده در فرهنگ ایرانی زیرساخت کهن تری دارد و به نبرد خیر و شر در فرهنگ باستان ما مربوط است. برای فهم آن باید کتاب بندهش را مطالعه کنیم.

بندهش ( به معنی آغاز آفرینش) است. این کتاب از معدود کتاب های کهن باقی مانده از دوران پیش از اسلام است. زنده یاد مهرداد بهار این کتاب را ترجمه کرده و در یک کتاب مجزا تمام ترجمه ها را تفسیر کرده است. متاسفانه کتاب آخر یعنی پژوهشی در اساطیر ایران در زمان حیات ایشان به چاپ نرسید و کتایون مزداپور شاگرد و همراه استاد بزرگوار، زحمت ویرایش و چاپ آن را بر دوش کشید.

در این کتاب ، یعنی بر طبق اسطوره های ایرانی عمر جهان به 12هزار سال تقسیم شده و هر فصل (4 فصل) به 3000 هزار سال تقسیم شده است. پس از 12 هزار سال، عمر جهان در آستانه هزاره 13 به پایان می رسد، و اهریمن بار دیگر به جهان حمله ور می شود. و زمین و آسمان بهم پیچیده می شود. و آشفتگی و بی نظمی نخستین، دوباره بر جهان حاکم می شود.

علت اینکه ایرانیان تعطیلات نوروزشان 13 روز است، برگرفته از همین اندیشه آفرینش است. به تعبیری، ایرانیان در آغاز هرسال، عصاره و چکیده ای از اندیشه آفرینش را جشن می گیرند. و در روز 13 که قرار است جهان در هم پیچیده شود، به طبیعت می روند و آشفتگی و بی نظمی تعطیلات نورزی را به پایان می رسانند و با به آب انداختن سبزه هایی که سبز کرده اند( هدیه هایی که به الهه آناهیتا می دهند) به استقبال فصل کشت و کار می روند.